Οικονομία των ομότιμων δικτύων (p2p)

“Στα ομότιμα δίκτυα (p2p) καθένας προσφέρει στην κοινότητα κατά τις δυνατότητές του και λαμβάνει κατά τις ανάγκες του” λέει ο Michael Bauwens, ανθρωπολόγος, θεωρητικός του p2p foundation, που έχει επηρεάσει με τα γραπτά του, τα πειρατικά κομματα που εμφανίζονται στις περισσότερες ευρωπαϊκες χώρες πλέον υπερασπιζόμενα την “ελεύθερη κουλτούρα”.

Η συνάντηση μαζί του έγινε την Τρίτη το βράδυ στα εξάρχεια, λίγο πριν φύγει απο τη χώρα μας μεταξύ λίγων φίλων απο ριζοσπαστικούς, κινηματικούς χώρους με σκοπό να διερευνήσουμε αν η θεωρία της ομότιμης οικονομίας συνδέεται με τις θεωρίες της αριστεράς. Η σύλληψη των διαχειριστών του δικτύου gamato.info έκαναν στα μάτια μας σχεδόν επιτακτική τη συζήτηση μαζί του. Έτσι, όταν εκδήλωσε την επιθυμία, μέσω του ελληνικού παραρτήματος του ιδρύματος, δεν το σκεφτήκαμε καθόλου.

Ο Bauwens βλέπει δίπλα στην κρατικά ελεγχόμενη ή την εταιρική οικονομία μια τρίτη μορφή, αυτήν της κοινωνικής οικονομίας, που στηρίζεται σε αυτό που ο Μπουρντιέ ονομάζει κοινωνικό κεφάλαιο, ήτοι “το σύνολο των πραγματικών ή συμβολικών πόρων οι οποίοι συνδέονται με πολλαπλά δίκτυα, που διατηρούνται στο χρόνο και συσχετίζονται με εν πολλοίς θεσμοθετημένες σχέσεις αμοιβαίας αποδοχής και αναγνώρισης”. Η θεωρία των ομότιμων δικτύων ειναι η μετατροπή αυτού του κεφαλαίου σε παραγωγικό - οικονομικό χάρη στις νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο.

Μερικά παραδέιγματα: Η Wikipedia, η εγκυκλοπαίδεια που έχει εκτοπίσει (τουλάχιστον από το διαδίκτυο) κάθε εμπορική εκδοχή εγκυκλοπαίδειας. Συγγράφεται από πολίτες ή μικρές ομάδες που αυτοελέγχονται χωρίς κανένα κριτήριο διάκρισης. Η αγορά λογισμικού, αναπτύσσεται όλο και περισσότερο με ελεύθερα από πατέντες προγράμματα (firefox, vlc player, ubuntu linux κ.ο.κ.). Ομότιμοι παραγωγοί (προγραμματιστές, κοινότητες, μικρές η μεγαλύτερες εταιρίες) καθιστούν “κοινόκτητο” το αποτέλεσμα της δουλειάς τους και στηρίζουν την οικονομική τους επιβίωση σε περιφερειακές δραστηριότητες. Το μοντέλο επεκτείνεται, ώστε να βλέπουμε πια, στη Δυτική τουλάχιστον Ευρώπη, προγράμματα κατασκευής “ανοικτών” αυτοκινήτων, περιφερειακών συστημάτων για υπολογιστές, ενώ “ξαναγεννάει” την ιδέα της ανοικτής εκπαίδευσης.

Τα πράγματα δυσκολεύουν στην αγορά πολιτισμού (μουσική, ταινίες) και τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας. Ενω τα p2p δίκτυα μοιράζονται δίκαια τα προϊόντα αυτά μεταξύ των μελών της κοινότητας (κατά τις ανάγκες του ο καθένας), δεν παράγουν αντίστοιχα. Οι προσπάθειες που γίνονται μέσω των αδειών creative commons για παραγωγή δημόσιων έργων πολιτισμού δεν έχει επηρεάσει ακόμα την πλειοψηφία των καλλιτεχνών.

Μια εναλλακτική κοινωνική πολιτιστική οικονομία σκοντάφτει στους “φεουδαρχικούς” νόμους που διέπουν την αγορά, με τα διαρκώς επεκτεινόμενα χρονικά όρια κτήσης πνευματικών δικαιωμάτων (προτού τα έργα αυτά επιστρέψουν δηλαδή ελεύθερα στην κοινωνία) και τους όρους που απαγορεύουν στον αγοραστή να τα χρησιμοποιήσει όπως επιθυμεί (να τα μοιραστεί).

Ένα πρόβλημα που παρουσιάζει η θεωρία p2p είναι οτι αποδέχεται την ύπαρξη εταιρειών δίπλα σε μεμονωμένους παραγωγούς. Αυτό έχει αποτέλεσμα την ανάδυση της τάξης των “δικτυοκρατών” (π.χ. Google, αλλά και IBM, που στηρίζει με ανοικτό λογισμικό τη δεσπόζουσα θέση της σε κλάδους της αγοράς υπολογιστών), οι οποίοι κεφαλαιοποιούν την οικονομία των “κοινών”.

Η σύνδεσή της με τις αντιλήψεις της αριστεράς έγκειται στην αλλαγή αξιών που επιχειρεί (πρώτα η συνεργασία, η κοινότητα, η συλλογικότητα και μετά ο ανταγωνισμός) και η αντιστροφή του καπιταλιστικού παραδείγματος. Αντί του σχήματος: επένδυση κεφαλαίου, παραγωγή καινοτομίας, ιεραρχική οργάνωση παραγωγής, προτείνει το σχήμα: Παραγωγή καινοτομίας μέσω κοινωνικών δικτύων, ελεύθερη διάθεσή της στην κοινωνία και (υπό τις παρούσες συνθήκες), άντληση κεφαλαίου για την υποστήριξη οικονομικής δραστηριότητας.

Τα δίκτυα ομοτίμων δεν μπορεί παρά να είναι ισχυρότερα από τη μεγαλύτερη πολυεθνική, ακριβώς γιατί διαθέτουν δυνητικά ανεξάντλητους πόρους σε γνώση και ανθρώπινο δυναμικό, ενώ χτίζουν εμπιστοσύνη πάνω στην κοινή ωφέλεια.

Ο Bauwens θεωρεί οτι απαιτείται σήμερα μια συμμαχία ανάμεσα σε όσους υπερασπίζονται την επιβολή ορίων στην καπιταλιστική ανάπτυξη (οικολόγοι), για την ελεύθερη κουλτούρα (πειρατικά κόμματα, διαδικτυακές κοινότητες και κινήματα) και την κοινωνική δικαιοσύνη (αριστερά). Κατά τη γνώμη μου συμβαίνει σήμερα ό,τι συνέβη με την οικολογία. Όπως δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη έξω από μια συνολική θεώρηση του κόσμου, δεν μπορεί και ελεύθερη κοινωνική κουλτούρα.
Τσιμιτάκης Μ.