"Μια συζήτηση για τον Ελεφάντη" στο Βανκούβερ

Ο Άγγελος δεν πέρασε ποτέ τον Ατλαντικό. Πίστευε ότι η αριστερά είναι ταυτισμένη με την Ευρώπη. Σχήμα θεμιτό, αν και οξύμωρο. Υπήρχαν ισχυρά επιχειρήματα ότι όλα γίνονται πλέον “Αμερική”, ότι τα πάντα ενσωματώνονται στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας που τα περιλαμβάνει όλα, χωρίς φυγή από αυτήν. Η “Αμερική” έμεινε έτσι μια ανολοκλήρωτη συζήτηση, μια πρόκληση που δεν έγινε ποτέ μετάβαση, ταξίδι, αναζήτηση.

Να όμως που μια πρωτοβουλία της Λιάνας Θεοδωράτου έφερε τον “Ελεφάντη” στο Βανκούβερ, στο συνέδριο του Modern Greek Studies Association, στα μέσα Οκτωβρίου. Ο Αριστείδης Μπαλτάς, ο Στάθης Γουργουρής, πρόεδρος του MGSA, ο γράφων, και, εισαγωγικά, η Λιάνα Θεοδωράτου ομίλησαν στη μισητή γλώσσα του Άγγελου, την αγγλική, για το έργο του και το περιοδικό Ο Πολίτης.


Η Λιάνα Θεοδωράτου παρουσίασε εισαγωγικά το έργο του Ελεφάντη και τον ρόλο του περιοδικού, ως ενός από τα πιο σημαντικά, αν όχι το πιο σημαντικό, περιοδικό της αριστεράς στην μεταδικτατορική Ελλάδα.

Ο Μπαλτάς επικεντρώθηκε στην ιδιαίτερη κουλτούρα του περιοδικού, αυτήν που αποτέλεσε μοναδική εμπειρία για τους συμμετέχοντες και κυρίως επέτρεψε τη συνεχή έκδοσή του για σχεδόν 35 χρόνια. Επρόκειτο για τον ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας μιας άτυπης ή τυπικής συντακτικής ομάδας, σε ένα περιοδικό που προφανώς έφερε την προσωπική σφραγίδα του Άγγελου, όμως κατοχύρωνε την ισότητα και τη δημοκρατική λειτουργία της ομάδας. Αυτό επέτρεπε σε ανθρώπους με πολύ διαφορετικές απόψεις να συνυπάρχουν εντός του περιοδικού και ταυτόχρονα να το μετατρέπουν σ' ένα εργαστήρι θεωρητικής και πολιτικής σκέψης, μοναδικής εμβέλειας.

Ο Γουργουρής επικεντρώθηκε στον κριτικό λόγο του Ελεφάντη, ως μέρος μιας συστηματικής κριτικής τής ιδεολογίας. Επρόκειτο για την αποκαθήλωση ή αποδόμηση των κυρίαρχων ιδεολογικών κατασκευών του ελληνικού εθνικισμού, δοκιμασμένων στο πεδίο τόσο της θεωρητικής τους επάρκειας όσο και ως ιστορικών δεδομένων. Μα, παράλληλα, επρόκειτο για ένα εγχείρημα κριτικού λόγου που έθετε υπό δοκιμασία τις ίδιες τις ιδεολογικές κατασκευές της αριστεράς και ακύρωνε κάθε απλοϊκή ανακατασκευή ενός γραμμικού μαρξισμού.

Ο υποφαινόμενος επανέλαβε το αναλυτικό σχήμα που είχε δημοσιεύσει ως εισαγωγικό σημείωμα στο αφιέρωμα της “Αυγής” (Ιούλιος 2008) με κείμενα του Ελεφάντη για την αριστερά: το μοντερνιστικό αναλυτικό σχήμα που εδράζεται στο έθνος, το εθνικό κράτος, την καθολικότητα των νομικών και διοικητικών θεσμών και την ανάπτυξη της αριστεράς.

Η δουλειά του Άγγελου χρήζει της αναγκαίας διεθνούς προβολής. Αυτό δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα πιο συστηματικών ερευνών. Ποιες ήταν οι θεμελιακές τομές στη σκέψη του, πώς προσέλαβε τις μεγάλες ιστορικές τομές και ρήξεις στο κομμουνιστικό κίνημα, ποιες θεώρησε κάθε φορά ως πρωταρχικές μέριμνες στις οποίες πρέπει να επικεντρωθεί η αριστερά.

Πρέπει να αναστοχαστούμε πάνω στον έθνος και στο εθνικό κράτος, τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό, πάνω στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την ανανεωτική πορεία της αριστεράς σε στρατηγικό επίπεδο συζητώντας και μελετώντας το έργο του Ελεφάντη. Πρέπει να αναδομήσουμε τη σχέση μας με την πολιτική, προκειμένου να απεμπλακεί από αυτό που ο Ελεφάντης θεωρούσε ως “μεταφυσικό” πολιτικό πρόγραμμα. Πρέπει, τέλος, να στραφούμε με την απαιτούμενη προσοχή στη μελέτη των διαφόρων φάσεων του περιοδικού Ο Πολίτης, των ανθρώπων και του τρόπου λειτουργίας του. Η συζήτηση που μόλις άνοιξε είναι κρίσιμο να βρει τον βηματισμό της, αυτόν που της αρμόζει.

* Ο Γ. Σταθάκης διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης