Εργαζόμενοι σαν νοικιασμένα ποδήλατα...

Μέσα στη μεγάλη ποικιλία των μορφών της εργασιακής επισφάλειας υπάρχουν ορισμένες που πραγματικά προκαλούν στο άκουσμά τους: Δανεισμός ή ενοικίαση εργαζομένων… Πρακτική αρκετά παλιά και καθόλου πρόσφατη. Όμως η ασυδοσία του κεφαλαίου για το μέγιστο κέρδος ολοένα και εφευρίσκει νέες μορφές δανεισμού ή εκσυγχρονίζει τις παλιές. Πετυχαίνει την ψήφιση σχετικών νόμων καταστρατηγώντας, πολλές φορές, και αυτές τις διατάξεις που επικαλούνται την ελάχιστη προστασία του εργαζόμενου. Ποιες είναι οι περιπτώσεις που εκπροσωπούν το φαινόμενο της «κατάτμησης της εργοδοτικής ιδιότητας», όταν, δηλαδή, ο εργαζόμενος, μέσα στην ίδια εργασιακή σχέση, έχει περισσότερους από έναν εργοδότες;

1) Στην παραδοσιακή μορφή του δανεισμού, εκείνη του «γνήσιου» και «αλληλέγγυου» δανεισμού, μια επιχείρηση διευκολύνει, προσωρινά και χωρίς αντάλλαγμα, κάποια άλλη για να καλύψει τις έκτακτες ανάγκες της. Ο εργαζόμενος προσλαμβάνεται, αμείβεται και υπάγεται στο εργασιακό καθεστώς της δανείζουσας επιχείρησης, ενώ υπάγεται στο διευθυντικό δικαίωμα της δανειζόμενης. Στη σύγχρονη εξέλιξη αυτής της μορφής του δανεισμού επωφελούνται οι όμιλοι επιχειρήσεων με την εκδήλωση «αλληλεγγύης» ανάμεσα στις επιχειρήσεις του ίδιου ομίλου με αποσπάσεις και παραχωρήσεις προσωπικού μεταξύ τους. Με αυτό το καθεστώς υπολογίζεται ότι απασχολούνται περισσότεροι από 20.000 εργαζόμενοι. Για παράδειγμα, δίπλα στις τράπεζες στήνονται θυγατρικές εταιρείες που στηρίζουν τη λειτουργία τους δανείζοντας συχνά προσωπικό σε αυτές. Οι δανεισμένοι εργαζόμενοι ασκούν καθήκοντα τραπεζοϋπαλλήλου με τον μισθό της θυγατρικής. Συμβαίνει, μάλιστα, αυτός ο δανεισμός να διαρκεί και πάνω από δέκα χρόνια αναιρώντας και αυτόν τον προσωρινό χαρακτήρα της έννοιας του δανεισμού. Είναι ενδεικτικό ότι θυγατρική εταιρεία κορυφαίας τράπεζας στην Ελλάδα έχει αποσπάσει το 80% του προσωπικού της στη μητέρα εταιρεία, συμβάλλοντας, και με αυτό τον τρόπο, στην διόγκωση των υπερκερδών της…

2) Η νεώτερη εκδοχή συναντάται στην περίπτωση του «κατ’ επάγγελμα» ή «κατ’ επιχείρηση» δανεισμού. Σε αυτή την περίπτωση ο δανεισμός αποτελεί επικερδή δραστηριότητα. Προσλαμβάνονται εργαζόμενοι με αποκλειστικό σκοπό να παραχωρηθούν με δανεισμό με σκοπό το κέρδος. Η εμπορευματοποίηση της εργασίας στο έπακρο και εις διπλούν! Οι εταιρείες προσωρινής απασχόλησης (ΕΠΑ) προμηθεύουν προσωπικό στις δανειζόμενες επιχειρήσεις. Το προσωπικό αυτό αμείβεται συνήθως με τους ελάχιστους, και όχι τους πλήρεις, όρους που ισχύουν για το προσωπικό της δανειζόμενης ώστε να υπάρχει περιθώριο επωφελούς προσφυγής στον δανεισμό από τις επιχειρήσεις. Ο ανώτατος χρόνος δανεισμού είναι 8μηνος με δυνατότητα μέχρι και 8μηνης ανανέωσης. Όμως, ο συνήθης χρόνος δανεισμού δεν υπερβαίνει τη διάρκεια του μήνα, ενώ μέσα στο έτος ο εργαζόμενος κατά μέσο όρο δανείζεται σε 6 διαφορετικούς εργοδότες! Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργούν επίσημα 9 ΕΠΑ που δηλώνουν ότι κατά το προηγούμενο έτος απασχόλησαν περί τους 10.000 εργαζόμενους. Στον ευρωπαϊκό χώρο υπολογίζεται ότι το 2% των εργαζομένων απασχολείται με τη συγκεκριμένη μορφή δανεισμού.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι πρακτικές δανεισμού δεν πρέπει να συγχέονται με τις εργολαβίες, με τις οποίες υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές. Έχουν ως κοινό ότι ανήκουν στις λεγόμενες τριμερείς σχέσεις εργασίας και ότι οι εργολαβίες διατηρούν για το προσωπικό τους το δικό τους εργασιακό καθεστώς, όπως συμβαίνει και με τη δανείζουσα εταιρεία, όμως μόνο για την περίπτωση του «γνήσιου» δανεισμού. Αντιθέτως, στις εργολαβίες δανείζονται υπηρεσίες και όχι πρόσωπα, το δε προσωπικό των εργολάβων υπάγεται στο διευθυντικό δικαίωμα του εργολάβου και όχι της δανειζόμενης εταιρείας.

Ποιο μέλλον διαφαίνεται για τον δανεισμό και τι θα μπορούσε να προταθεί;

Η περίπτωση του γνήσιου δανεισμού, που λειτουργεί με γενικές διατάξεις και ανεξέλεγκτους όρους, δεν φαίνεται να απασχολεί την κυβέρνηση. Η μόνη πρόταση που μπορεί να σταθεί είναι η υπαγωγή του παραχωρούμενου προσωπικού στο εργασιακό καθεστώς της δανειζόμενης επιχείρησης ώστε να αποφεύγεται η χρήση του σε βάρος των εργασιακών δικαιωμάτων.

Η περίπτωση των ΕΠΑ, που εισήλθε στην Ελλάδα με τον Ν. 2956/01, πρόκειται να αναθεωρηθεί και όχι να καταργηθεί. Άλλωστε από το 2008 υπάρχει και η σχετική Κοινοτική Οδηγία 104, που ενισχύει την παρουσία τους και δημιουργεί νομικά κωλύματα στην κατάργησή τους. Ωστόσο ακόμη και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει τρόπος να καταργηθούν στην πράξη με τη δημιουργία δικαιωμάτων για τους δανεισμένους ώστε να μην αξιοποιείται το συγκριτικό πλεονέκτημα του χαμηλότερου εργασιακού κόστους που τους αναγνωρίζουν οι νόμοι.

Εντούτοις ο θεσμός του δανεισμού εργαζομένων σε μια κοινωνία που σέβεται τον εαυτό της δεν έχει θέση. Προσβάλλει το συνταγματικό δικαίωμα της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξιοπρέπειας. Δυστυχώς, όμως, με την κρατούσα άποψη στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό την κυριαρχία του δόγματος της οικονομικής ελευθερίας του κεφαλαίου και της υποκριτικής άποψης για το δικαίωμα στην εργασία με την αποδοχή του ρόλου των ΕΠΑ στην προώθηση της απασχόλησης, οι έννοιες χάνουν το νόημά τους. Σε ό,τι με αφορά, ηχεί πάντοτε στ’ αυτιά μου η απάντηση συνεντευξιαζόμενου δανεισμένου σε σχετική έρευνα που τον καλούσε να αξιολογήσει το περιεχόμενο της εργασίας του. «Νιώθω σαν νοικιασμένο ποδήλατο…»
Ο Γ. Κουζής διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο