Παγκόσμια δικτατορία των αγορών

Ισως να είναι σύμπτωση το γεγονός ότι η κερδοσκοπική επίθεση εναντίον της Ελλάδας «φούντωσε» όταν η ΕΚΤ «απέρριψε» το νομοσχέδιο για τη ρευστότητα των τραπεζών, το οποίο περιείχε ρυθμίσεις για «πάγωμα» και των εξυπηρετούμενων δανείων υπό προϋποθέσεις.
Το γεγονός είναι ότι από τη στιγμή εκείνη η Ελλάδα έγινε το κέντρο της προσοχής. Το εγχώριο τραπεζικό σύστημα διατύπωσε τη διαφωνία του με τέτοιου είδους ρυθμίσεις. Επισημάνθηκε, μάλιστα, ότι το κύριο πρόβλημα δεν είναι το κόστος της ρύθμισης όσο ο «ηθικός κίνδυνος» (moral hazard) να περάσει στο κοινό η αντίληψη ότι υπάρχει ανοχή σε όσους δεν πληρώνουν τα χρέη τους.

Σχεδόν ταυτόχρονα, αρκετοί αναλυτές, παρατηρητές και πολιτικά πρόσωπα εκδήλωσαν την αντίθεσή τους στην «ατολμία» και «απραξία» της κυβέρνησης, με το σκεπτικό ότι πρέπει να προχωρήσει σε σκληρά, αλλά επιβεβλημένα μέτρα τα οποία, ακόμα και αν είναι αμφίβολης οικονομικής αποτελεσματικότητας (θα εντείνουν την ύφεση), είναι απαραίτητα για να... πείσουν τις αγορές και την Ευρώπη ότι είμαστε αξιόπιστοι, αξιόχρεοι άρα μπορούν να μας δανείζουν. Μάθαμε επίσης ότι η ευρωζώνη περιλαμβάνει ρήτρες «μη αλληλεγγύης» για τις χώρες που δυσκολεύονται να δανειστούν, ώστε να μην υπάρχει ο άλλος... ηθικός κίνδυνος: να «επαναπαυτεί» μια χώρα ότι κάποια άλλη θα πληρώσει τα χρέη της.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο «ηθικός κίνδυνος» είναι ένας όρος που μπορεί να αφορά τους πολίτες ή τα κράτη, αλλά όχι τις αγορές και τις χρηματοοικονομικές εταιρείες. Και τούτο παρ' όλο που αποδείχθηκε ότι οι τράπεζες σε όλο τον κόσμο απέτυχαν συστηματικά στη βασική δουλειά τους, που υποτίθεται ότι είναι ο αποτελεσματικός και παραγωγικός καταμερισμός των διαθέσιμων κεφαλαίων και η ελαχιστοποίηση του ρίσκου. Παγκοσμίως διαπιστώθηκε ότι οι τράπεζες χρηματοδότησαν κάθε είδους φούσκες ή αναξιόχρεους πελάτες και χρειάστηκε συντονισμένη παγκόσμια παρέμβαση, για να μην καταρρεύσουν. Τώρα οι φορολογούμενοι σε όλο τον κόσμο πληρώνουν το κόστος αυτής της παρέμβασης.

Την προηγούμενη εβδομάδα ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου ανακοίνωσε περιοριστικά μέτρα. Ολόκληρο το σύμπλεγμα «Κομισιόν - Αγορές - Αναλυτές» έσπευσαν να καλωσορίσουν την επιστροφή του έλληνα πρωθυπουργού στην κατά Μάαστριχτ ορθοδοξία. Το γεγονός είναι ότι ο Γιώργος Παπανδρέου αναγκάστηκε να υποκύψει στη δικτατορία των αγορών. Για την ακρίβεια στη δικτατορία των διεθνών τραπεζών και των χρηματοοικονομικών εταιρειών, οι οποίες οδηγούν τις αγορές πέρα από κάθε πολιτικό ή κοινωνικό έλεγχο. Οι παγκόσμιες συναλλαγές είναι ελεύθερες και οι όγκοι των διακινούμενων κεφαλαίων τεράστιοι. Παγκόσμιοι ρυθμιστικοί οργανισμοί δεν υπάρχουν, ενώ οι κυβερνήσεις έχουν εξουσία σε εθνικό επίπεδο, άρα είναι αδύναμες να αντισταθούν.

Ακόμα και η ευρωζώνη, όπως λειτουργεί σήμερα, δεν είναι σε θέση να τα «βάλει» με τις αγορές, γιατί δεν διαθέτει μηχανισμούς οικονομικής αλληλεγγύης και άσκησης ενιαίας οικονομικής πολιτικής. Δεν υπάρχει ούτε δανειστής τελευταίας ανάγκης (lender of last resort) -ρόλο που θα έπρεπε να παίζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αποτελώντας δικλίδα ασφαλείας για χώρες σε αδυναμία, όπως είναι σήμερα τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου. Στο πλαίσιο αυτό πολιτικές ή κοινωνικές παρεμβάσεις αντίθετα στο ρεύμα είναι δύσκολες έως αδύνατες. Εάν κάτι δεν συμφέρει τις τράπεζες και τις αγορές, αποδεικνύεται ανέφικτο: Εάν η ελληνική κυβέρνηση δεν λάβει τα σκληρά μέτρα, η χώρα δεν μπορεί να δανειστεί. Εάν παγώσουν τα δάνεια, οι τράπεζες δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν και να λειτουργήσει η αγορά. Οπερ, αδιέξοδο. Πράγματι, οι τράπεζες πρέπει να λειτουργούν αποτελεσματικά και κερδοφόρα, αλλά με τις σημερινές συνθήκες η δράση τους πρέπει να λάβει υπόψη την τεράστια πίεση που υφίσταται η κοινωνία και την ανάγκη να πάρει ξανά μπροστά η οικονομία.

Ολα αυτά τα θέματα δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν σε εθνικό επίπεδο. Χρειάζεται συλλογική δράση κατ' αρχήν στο πλαίσιο της Ε.Ε. και στη συνέχεια στη διεθνή σκηνή, για να μπουν φρένα στη λειτουργία των αγορών και, έπειτα από δεκαετίες νεοφιλελεύθερης ασυδοσίας, η πολιτική και η κοινωνία να επανέλθουν στο προσκήνιο.
Του Γ. Χ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ