Το έγκλημα της Τράπεζας της Ελλάδος με απλά λόγια

Κανένα οικονομικό παιχνίδι δεν είναι πέραν της κατανόησης ενός φιλομαθούς αποφοίτου λυκείου, εάν του το παρουσιάσουν χωρίς τους χιλιάδες τεχνικούς όρους που στόχο έχουν να τον αποτρέψουν από το να μάθει πως το παιχνίδι είναι περίπλοκο μεν, αλλά απλό στην ουσία του.

Για το χάλι της χώρας, ευθυνόμαστε όλοι ως κοινωνία, ως επιχειρήσεις και ως πολιτικό προσωπικό. Για το τεράστιο χρέος μας δεν φταίει κανείς άλλος από εμάς τους ίδιους. Tο κείμενο αυτό δεν γράφτηκε για να δείξει πως κάποιοι κακοί άνθρωποι επιβουλεύονται την ανάδελφη και αθώα Ελλάδα. Αυτό που δείχνει είναι πως, όντας ήδη ο αδύναμος κρίκος του ευρώ, η χώρα έγινε στόχος υποτιμητικών πιέσεων και σε αυτό συνέβαλαν και οι αποφάσεις της ΤτΕ και άλλων παικτών που δεν είναι σκοπός αυτής της παρουσίασης να αναδείξει.

Οι ορισμοί:

Repo: Ο Άγγελος έχει ένα πενταετές ομόλογο του ελληνικού δημοσίου που αγόρασε το 2008 και το οποίο κρατά για να σπουδάσει τα παιδιά του. Έρχεται ο Ξερόλας και του λέει. Άγγελέ μου, θέλεις να μου δανείσεις το ομόλογό σου για ένα μήνα; Σου υπόσχομαι πως θα στο επιστρέψω ατόφιο και αυτό θα κοστίσει ας πούμε 5 ευρώ. Ο Άγγελος συμφωνεί και έτσι το ομόλογο έρχεται στα χέρια του Ξερόλα, που για ένα μήνα μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει, φτάνει στο τέλος του μήνα να το επιστρέψει στον Άγγελο μαζί με το ποσό που συμφωνήσανε. Αυτό είναι ένα ρέπο.

Spread: Τα ομόλογα, περίπου όπως και οι προθεσμιακές καταθέσεις, έχουν ένα επιτόκιο το οποίο καθορίζεται τη στιγμή της έκδοσής τους. Όταν λέμε πενταετές ομόλογο 1.000 ευρώ με απόδοση 5%, εννοούμε πως ο κατοχός του για τα επόμενα 5 χρόνια θα βγάζει 50 ευρώ το χρόνο. Το spread είναι η διαφορά του επιτοκίου που πληρώνει ένα κράτος σε σχέση με το επιτόκιο που πληρώνει ένα άλλο κράτος το οποίο θεωρούμε ως βάση. Δηλαδή εάν η Γερμανία για το πενταετές ομόλογο πληρώνει σήμερα 3% και η Έλλάδα 5%, τότε το spread είναι 2% ή 200 μονάδες βάσης (πρακτικά 200 εκατοστά).

Εδώ δεν θα εξηγήσω κάτι για να μη μακρηγορούμε, όχι όμως γιατί είναι δύσκολο να εξηγηθεί: Η τιμή ενός (παλιού) ομολόγου, πέφτει όσο ανεβαίνει το σημερινό επιτόκιο της ίδιας τάξης ομολόγων. Με λίγα λόγια, όταν ανεβαίνουν τα spread στα πενταετή ομόλογα, αυτόματα ο πρώτος χαμένος δεν είναι το δημόσιο, αλλά όλοι όσοι έχουν στα χέρια τους παλιότερα ομόλογα της ίδιας τάξης (δηλαδή πενταετή). Το δημόσιο ζημιώνεται έμμεσα με δύο τρόπους: Α) από τη μειωμένη αξιοπιστία του (όσοι αγοράζουν τα ομολογά του χάνουν). Β) Όταν βγει στην αγορά να εκδόσει καινούργια ομόλογα, τα ομόλογα αυτά θα έχουν υψηλότερο επιτόκιο.

Short Selling: Ο Ξερόλας, με το δανεικό ομόλογο του Άγγελου στα χέρια του, πάει στην αγορά και το πουλάει 1.000 ευρώ. Περιμένει μερικές μέρες, και η τιμή του ομολόγου πέφτει στην αγορά. Τότε ξανα-αγοράζει ένα ίδιο ομόλογο (πενταετές εκδόσεως 2008) με μόλις 900 ευρώ. Ο Ξερόλας, λοιπόν, πούλησε ένα δανεικό ομόλογο 1.000 ευρώ, αγόρασε το ίδιο ομόλογο 900 ευρώ μερικές μέρες αργότερα, και τώρα έχει στα χέρια του ένα ομόλογο ίδιο με αυτό που έχει δανειστεί, συν 100 ευρώ στην τσέπη (1.000-900=100). Επιστρέφει στο τέλος του μήνα το ομόλογο στον Άγγελο, του δίνει και τα συμφωνημένα 5 ευρώ από τα 100 που κέρδισε και κρατά τα 95 για τον δικό του κόπο.

Naked Short Selling: Επειδή ο Ξερόλας είναι φύσει άπληστος και θέλει να κερδίσει παραπάνω από τα 100 ευρώ που ήδη κέρδισε με την παραπάνω διαδικασία κάνει το εξής. Αντί να πουλήσει το ένα ομόλογο που έχει, πάει στην αγορά και πουλάει 10 ομόλογα αξίας 1.000 ευρώ το καθένα. Στην ουσία τα 9 από αυτά τα ομόλογα που πούλησε δεν υπάρχουν, είναι δηλαδή γυμνά (naked). Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη πρακτική short selling, καθώς δεν μπαίνει κανένα όριο στα πόσα γυμνά ομόλογα μπορεί κάποιος να πουλήσει. Στο απλό short selling, το όριο είναι τα πόσα ομόλογα υπάρχουν διαθέσιμα για πρόχειρο δανεισμό (repo). Με αυτόν τον τρόπο μπορεί κάποιος να δημιουργήσει μια εικονική υπερπροσφορά ομολόγων στην αγορά και η ίδια αυτή η υπερπροσφορά να ρίξει τις τιμές. Πρακτικά η πτώση των τιμών γίνεται μια αυτο-εκπληρούμενη προφητεία και αυτός που εκτέλεσε τη γυμνή πώληση το μόνο που έχει να κάνει, είναι -εκμεταλλευόμενος τον πανικό που δημιούργησε- να αγοράσει αυτά τα 10 ομόλογα πίσω σε σημαντικά χαμηλότερες τιμές.

* Η Τράπεζα της Ελλάδος, με μία επίτηδες δυσνόητη επιστολή, παραδέχθηκε πως η παραπάνω πρακτική (το naked short) ήταν ανεκτή με ένα παραθυράκι που είχε αφήσει και θα εξηγήσουμε αμέσως.

Όταν κάποιος πουλάει ένα ομόλογο στην αγορά ΗΔΑΤ που ανήκει στην ΤτΕ, είναι υποχρεωμένος μέσα σε διάστημα 3 ημερών να το παραδώσει στους διαπραγματευτές, προκειμένου να περιέλθει στα χέρια του αγοραστή. Αυτό είναι το λεγόμενο Τ+3. Υπάρχει λοιπόν η δυνατότητα, να πουλήσεις ένα ομόλογο σήμερα που δεν διαθέτεις, φτάνει να βρεις ένα και να το παραδώσεις στον διαπραγματευτή μέσα σε 3 μέρες. Αν το ξανα-αγοράσεις μετά από δύο μέρες, τότε ο διαπραγματευτής κάνει τα στραβά μάτια και πρακτικά ακυρώνει το χρέος σου (διότι ένα ομόλογο πουλησες, ένα αγόρασες, το άθροισμα σε ομόλογα είναι μηδέν).
Αυτό πρακτικά είναι μία πράξη naked short selling. Επειδή 3 μέρες είναι συνήθως ένα μικρό διάστημα, κανείς δεν ασχολείται με το να κάνει naked short selling με αυτόν τον τρόπο.

Η μπαλκονόπορτα της ΤτΕ

Αυτή είναι η κανονική διαδικασία. Όμως σε αυτή τη διαδικασία υπήρχε ένα παραθυράκι που η ΤτΕ είχε αφήσει ανοιχτό και ονομάζεται failed εντολές. Εάν κάποιος που πούλησε ένα ομόλογο δεν το παραδώσει σε 3 μέρες, τότε η συναλλαγή θεωρείται failed, δηλαδή αποτυχημένη. Αποτυχημένη όμως δεν σημαίνει πως ακυρώνεται, διότι η πώληση έχει γίνει και υπάρχει ένας αγοραστής που περιμένει το ομόλογό του. Άρα στην ουσία η εντολή παραμένει εκκρεμής μέχρι ο πωλητής να φέρει το ομόλογο που έχει υποσχεθεί. Εάν ο πωλητής κάνει τον Κινέζο, αυτό μπορεί να παραμείνει μέχρι και για 10 μέρες. Εάν το παρακάνει, τότε ο διαπραγματευτής αγοράζει ο ίδιος ένα ομόλογο, το δίνει στον αγοραστή και στέλνει έναν τσουχτερό λογαριασμό στον κακό πωλητή. Όμως αυτό συνήθως δεν γίνεται διότι ο πωλητής που κάνει τον Κινέζο, ξέρει μέχρι που τον παίρνει.
Με αυτόν τον τρόπο, ένας πωλητής ελληνικών ομολόγων μπορούσε να διατηρεί τη θέση του ανοιχτή για 10+ μέρες χωρίς να έχει στα χέρια του το ομόλογο που είχε πουλήσει. Πρακτικά μπορούσε δηλαδή να έχει μια naked short εντολή.

Τον Οκτώβρη του 2009 η ΤτΕ πήρε μία απόφαση να απλοποιήσει ακόμα περισσότερο αυτή τη διαδικασία, διευκολύνοντας θεωρητικά οποιονδήποτε ήθελε να παίξει με αυτό το παραθυράκι. Πιο πάνω εξηγήσαμε πόσο επικίνδυνο παιχνίδι είναι οι naked short εντολές. Εάν το συνδυάσουμε με την μπαλκονόπορτα της ΤτΕ και τα απανωτά δημοσιεύματα για την ελληνική κρίση, καταλαβαίνουμε πως αυτό ήταν μία συνταγή που επέτρεπε την υποτιμητική κερδοσκοπία στα ελληνικά ομόλογα.

Συνταγή που ίσχυε για κάμποσο, μέχρι που στις 8 Απρίλη το πράγμα ξεχείλωσε. Τότε, η επιτροπή που ελέγχει τον ΗΔΑΤ αποφάσισε να κλείσει το παράθυρο των failed εντολων με τον εξής απλό τρόπο: Για κάθε εντολή πώλησης, ο πωλητής θα πρέπει να προσκομίζει ένα ρέπο ημέρας αντίστοιχου ομολόγου (ένα δανεικό ομόλογο μίας ημέρας δηλαδή) μέχρι να παραδώσει το πραγματικό ομόλογο που έχει στα χέρια του (δανεικό ή μη δεν έχει σημασία).

Πόρισμα πρώτο:

Η ΤτΕ είχε αφήσει ανοικτό ένα πολύ επικίνδυνο παράθυρο, που σε συνθήκες κρίσης, μπορούσε να δημιουργήσει καταστάσεις υποτιμητικής κερδοσκοπίας στην αγορά ελληνικών ομολόγων. Είτε το έκανε τον Οκτώβρη, είτε πιο πριν ο κ.Προβόπουλος είναι απολύτως υπεύθυνος γι' αυτό και θα πρέπει να παραιτηθεί. Εάν δεν μπορούσε να καταλάβει τις συνέπειες, είναι ανίκανος. Εάν ήξερε, τότε είναι συνένοχος και ειλικρινά σε τέτοιες θέσεις, και σε τόσο απλές έννοιες σαν αυτές που μόλις εξήγησα, μου φαίνεται απίθανο κάποιος να μην καταλαβαίνει.

Πόρισμα δεύτερο:

Είναι πολύ εύκολο να δούμε εάν η διευκόλυνση του Οκτώβρη του 2009 είχε κάποιο πραγματικό αντίκτυπο υποτιμητικής κερδοσκοπίας. Δεν χρειάζεται παρά να ελέγξουμε σε καθημερινή βάση τις πράξεις και τους όγκους των ομολόγων από τις αρχές του 2009 μέχρι σήμερα. Ταυτόχρονα θα δούμε τις πράξεις και τους όγκους των failed εντολών. Εάν προκύψει πως ένας ικανός όγκος πράξεων γινόταν fail, τότε πάλι ο εισαγγελέας θα πρέπει να παρέμβει.

Πόρισμα τρίτο:

Δεν υπάρχει ούτε ένας λόγος ακόμα και για έναν άνθρωπο που διαθέτει έστω κι ένα κουλούρι σε αυτή τη χώρα, να θέλει να παίξει με την υποτίμηση των ελληνικών ομολόγων. Επειδή ακούγονται διάφορα, θέλω να πω, πως όλα είναι παράλογα. Όχι διότι π.χ., είναι αδύνατο κάποιοι να θέλουν τη χώρα να πάει στο ΔΝΤ, αλλά διότι το να παίζεις με τα ομόλογα του δημοσίου προκειμένου να το καταφέρεις, ισοδυναμεί με το να ρίξεις μία πυρηνική βόμβα στο γείτονα επειδή, είχε δυνατά τη μουσική. H κατάρρευση των ομολόγων ενός κράτους, είναι ουσιαστικά το τέλος του παιχνιδιού.