Οι μεγαπόλεις του 21ου αιώνα

«Το μέλλον του πολέμου παίζεται στους δρόμους, στους υπονόμους, στις μεγάλες πολυκατοικίες και στην άτακτη παρουσία σπιτιών που αποτελούν τις ρημαγμένες πόλεις του κόσμου»

Peters Major Ralph, “Our Soldiers, Their Cities”, Parameters (επιθεώρηση του Κολλεγίου Στρατιωτικού Πολέμου – ΗΠΑ), Άνοιξη 1996

Μογκαντίσου, Σομαλία, 3-4 Οκτωβρίου 1993. Μία επίλεκτη ομάδα 160 Αμερικανών ρέιντζερς, υποστηριζόμενη από 19 αεροσκάφη/ελικόπτερα και 12 οχήματα, πραγματοποιεί επιχείρηση σε φτωχογειτονιά της πόλης, προσπαθώντας να πλήξει ομάδα ανταρτών. Οι Αμερικανοί βρίσκονται στη Σομαλία εφαρμόζοντας απόφαση του ΟΗΕ, ώστε να εξασφαλιστεί η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη χώρα η οποία σπαράσσεται για χρόνια από τον εμφύλιο πόλεμο.

Μετά τη διήμερη μάχη, οι απώλειες των Αμερικανών είναι βαρύτατες: 18 ρέιντζερς είναι νεκροί και 73 τραυματίες. Οι απώλειες των Αμερικανών (ποσοστό 60% περίπου) θορύβησαν τους στρατηγικούς αναλυτές του Πενταγώνου και τους υποχρέωσαν να αναθεωρήσουν το δόγμα περί Στρατιωτικοποιημένων Επιχειρήσεων σε Αστικό Έδαφος (MOUT). Το τελικό συμπέρασμα της αρμόδιας επιτροπής, τον Δεκέμβριο του 1997, «ήταν άκρως επικριτικό για τον στρατό, αφού τον εύρισκε απροετοίμαστο για μια παρατεταμένη μάχη στους αδιάβατους, λαβυρινθώδεις δρόμους των φτωχών πόλεων».

Η «προετοιμασία» των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων για τις μάχες μέσα στο περιβάλλον των φτωχογειτονιών/παραγκουπόλεων (slums) του Τρίτου Κόσμου, άρχισε αμέσως υπό την καθοδήγηση Ισραηλινών συμβούλων. Διόλου περίεργο: οι Ισραηλινοί διέθεταν πείρα δεκαετιών από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που διεξήγαγαν ενάντια στους Παλαιστίνιους στη Λωρίδα της Γάζας και στη Δυτική Όχθη: συνδυασμός ελεύθερων σκοπευτών και ομάδων καταστροφών, με βαρύ οπλισμό και συντριπτική υπεροχή στον αέρα.

Το νέο επιχειρησιακό δόγμα του αμερικανικού στρατού, υπό την επεξεργασία συντηρητικών δεξαμενών σκέψης, όπως το Rand Corporation, θα αποκτήσει σύντομα και «γερές» θεωρητικές βάσεις, αγκαλιάζοντας, πέραν των παραγκουπόλεων του Τρίτου Κόσμου και τις γειτονιές των μεγαπόλεων του Πρώτου Κόσμου. Σ’ αυτή την περίπτωση, ωστόσο, δεν γίνεται λόγος για «δράση ανταρτών» αλλά για «τρομοκρατικό ασύμμετρο πλήγμα».

«Η σύγχρονη πολεοδομική θεωρία […] κρατά σιγή ιχθύος για τη στρατιωτικοποίηση της ζωής στην πόλη, που είναι ζοφερά κραυγαλέα στο επίπεδο των δρόμων […] Ζούμε σε “πόλεις-φρούρια” που έχουν κατατμηθεί βάναυσα σε “περιχαρακωμένες κυψελίδες” μιας ευημερούσας κοινωνίας και “θέατρα τρόμου” όπου η αστυνομία βρίσκεται σε πόλεμο με τους εγκληματοποιημένους φτωχούς […] Σε πόλεις όπως το Λος Άντζελες, στη χειρότερη εκδοχή του μεταμοντερνισμού, παρατηρεί κανείς μια άνευ προηγουμένου τάση να συγχωνευθούν ο πολεοδομικός σχεδιασμός, η αρχιτεκτονική και ο αστυνομικός μηχανισμός σε μία και μοναδική ενιαία επιχείρηση ασφαλείας».

Mike Davis, Πέρα από το Blade Runner, σελ. 104-5

Λίγη σημασία έχει ο πολιτικά ορθός τρόπος με το οποίο θέτουν, ή μάλλον δεν θέτουν, τα ζητήματα οι στρατιωτικοί ειδικοί. Οι «ασύμμετρες απειλές» κατά των μεγάλων πόλεων της Δύσης είναι σαφές ότι δεν αφορά μόνο το ενδεχόμενο τρομοκρατικού πλήγματος αλλά και τον έλεγχο των πόλεων σε περίπτωση κάποιας γενικευμένης εξέγερσης των κατοίκων τους. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, άλλωστε, ότι στις αρχές του περασμένου φθινοπώρου, όταν και άρχιζε η κλιμάκωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μία επίλεκτη ταξιαρχία του αμερικανικού πεζικού, «ψημένη» στις μάχες της Βαγδάτης, μετεγκαταστάθηκε σε αμερικανικό έδαφος για το ενδεχόμενο να παράσχει βοήθεια στις δυνάμεις αποκατάστασης της τάξης. Και δεδομένης της εξαγγελίας του νυν προέδρου Μπ. Ομπάμα, για σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ, πολύ σύντομα αρκετές στρατιωτικές μονάδες των ΗΠΑ, εμπειροπόλεμες σε αστικό περιβάλλον, θα στρατοπεδεύουν κοντά στις αμερικανικές πόλεις.

Καθώς η παγκόσμια οικονομική κρίση βρίσκεται ακόμη στις απαρχές της, δεν είναι καθόλου περίεργο που πολιτικοί και δημοσιογράφοι, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, κάνουν συχνά πυκνά λόγο για την πιθανότητα ταραχών στις πόλεις του κόσμου. Εξάλλου, τόσο το Λος Άντζελες το 1993, όσο και τα γαλλικά προάστια το φθινόπωρο του 2005, αλλά, κυρίως, ο Δεκέμβρης του 2008 στην Ελλάδα, δεν αποτελούν και τόσο μακρινά παραδείγματα. Αν και σπανίως γίνεται λόγος για τις «χαμηλής έντασης εξεγέρσεις» που κατά καιρούς ξεσπούν στις μεγαπόλεις του Τρίτου Κόσμου, όπως οι ταραχές προ διετίας για τις τιμές των τροφίμων. Αν και αυτές οι εξεγέρσεις είναι το λιγότερο…

«Οι κάτοικοι των φτωχογειτονιών/παραγκουπόλεων αποτελούν ένα συγκλονιστικό 78,2 τοις εκατό του αστικού πληθυσμού των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, και το ένα τρίτο του παγκόσμιου αστικού πληθυσμού[…] Τουλάχιστον οι μισοί από αυτούς τους κατοίκους είναι μικρότεροι των 20 ετών.»

Mike Davis, Planet of Slums – Sinister Paradise

Αυτό που σήμερα αποκαλούμε Τρίτο Κόσμο εμφανίστηκε στον πλανήτη την εποχή του ιμπεριαλισμού της ύστερης βικτωριανής περιόδου (1870-1900). Η εξαθλίωση, που προκάλεσε η βίαιη ανατροπή των παραδοσιακών τρόπων οργάνωσης των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών, είχε ως αποτέλεσμα την εκπτώχευση μεγάλου μέρους των αγροτικών πληθυσμών, κάτι που οδήγησε, στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, στην εμφάνιση πάμπολλων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που, αντίθετα με τις προβλέψεις της κλασικής μαρξικής θεωρίας, είχαν ως βάση τους την ύπαιθρο.

Στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, και κυρίως την τελευταία τριακονταετία του νεοφιλελεύθερου διεθνοποιημένου ιμπεριαλισμού (είναι χαρακτηριστικό ότι το επίπεδο φτώχειας στη Νιγηρία, που εφήρμοσε κατά γράμμα τα «δομικά προγράμματα» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ανέβηκε από το 28% το 1980, στο 66% το 1996!), η εξαθλίωση και η εκπτώχευση των ήδη εξαθλιωμένων αγροτικών πληθυσμών, που είχε ξεκινήσει τον 19ο αιώνα, ολοκληρώθηκε. Μη έχοντας πια καμία δυνατότητα επιβίωσης στην ύπαιθρο, άρχισαν να συρρέουν κατά εκατομμύρια [οι κάτοικοι των πόλεων στον πλανήτη αυξάνονται κατά 60 εκ. κάθε χρόνο] στις πόλεις του πλανήτη, επιβιώνοντας με όποιον τρόπο μπορούν, σε άθλιες συνθήκες.

Το 2003, υπολογιζόταν ότι από τα 8 δισ. κατοίκων του πλανήτη, τα 5 ζούσαν σε πόλεις. Από αυτούς το 1 δισ. αποτελούνταν από ανθρώπους με μια σχετική οικονομική άνεση, που αποτελούν και το βασικό καταναλωτικό κοινό των προϊόντων της παγκόσμιας παραγωγής. 1,5-2 δισ. αποτελούσαν τη μητροπολιτική εργατική δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ 2 με3 δισ. άνθρωποι (εκ των οποίων τα 2 τουλάχιστον ζούσαν σε παραγκουπόλεις) αποτελούσαν το ανεπίσημο/γκρίζο προλεταριάτο που υπάρχει έξω από τις επίσημες μορφές παραγωγής, και δεν έχει την παραμικρή ελπίδα, ή πιθανότητα, να ενταχθεί σ’ αυτές.

Αποτελούν άραγε αυτοί, οι εκτός επίσημης οικονομίας, άνθρωποι το «νέο επαναστατικό υποκείμενο» του 21ου αιώνα; Αμφίβολο – έως απίθανο. Εξάλλου είναι χαρακτηριστικό ότι τα πιο ανήσυχα στρώματα των φτωχογειτονιών του πλανήτη εντάσσονται, κατά εκατομμύρια, στα δίκτυα αλληλοβοήθειας/εκπαίδευσης /πνευματικής υποστήριξης του Ισλάμ (Βόρεια Αφρική και Ασία) και της Εκκλησίας των Πεντηκοστιανών (Λατινική Αμερική και υποσαχάρια Αφρική).

Κι αν σ’ αυτό το ήδη εκρηκτικό μείγμα προσθέσουμε και τους νεόπτωχους των μεγαπόλεων της Δύσης, καθώς και τους τριτοκοσμικούς μετανάστες που εγκαθίστανται σ’ αυτές, τότε ένα είναι σίγουρο: οι εξεγέρσεις/ταραχές στις μεγαπόλεις του κόσμου θα γίνουν καθημερινό φαινόμενο, η εγκληματικότητα θα αυξάνεται διαρκώς, οι υπεύθυνοι θα νίπτουν τας χείρας των αυξάνοντας τα αστυνομικά –και αναποτελεσματικά- μέτρα καταστολής…

http://theamapati.wordpress.com/2009/05/04/slums/