Το «μαύρο σύννεφο» του χρέους

Ο πυρήνας του προβλήματος και η αναπόφευκτη αλήθεια είναι ότι το οικονομικό σύστημα μας έχει επιβαρυνθεί με πολύ μεγάλο χρέος. Η αναλογία του σημερινού χρέους προς το ΑΕΠ είναι τρεις φορές υψηλότερη από της δεκαετίας του 1980. Αυτό δεν συμβιβάζεται με τα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης. Όμως οι κρατικές πολιτικές που εφαρμόζονται σε παγκόσμιο επίπεδο για την αντιμετώπιση της κρίσης ενισχύουν την αστάθεια του συστήματος αντί να θεραπεύουν τη διαταραχή του. Η μόνη λύση βρίσκεται στην άμεση, βίαιη και συστηματική μετατροπή του χρέους σε μετοχές.Η ανάλυσή μας έχει ως εξής.
Πρώτον, το χρέος και η υψηλή μόχλευση δημιουργούν εύθραυστες συνθήκες. Αυτές με τη σειρά τους αφήνουν περιθώρια για λάθη, καθώς το οικονομικό σύστημα χάνει την ικανότητα αντίστασής του σε ακραίες μεταπτώσεις των τιμών των τίτλων και των εμπορευμάτων. Οι μετοχές, αντιθέτως, εμφανίζουν ανθεκτικότητα: η κατάρρευση της τεχνολογικής φούσκας το 2000 δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις, επειδή οι εταιρείες του διαδικτύου, αν και μπόρεσαν να συγκεντρώσουν μεγάλα κεφάλαια στο Χρηματιστήριο, δεν είχαν πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Δεύτερον, η πολυπλοκότητα που συνεπάγονται η παγκοσμιοποίηση και το διαδίκτυο, οδηγεί σε μεγαλύτερες και πιο ακραίες μεταβολές των οικονομικών μεγεθών και των εταιρικών αξιών (όπως είναι τα εταιρικά έσοδα, οι τιμές των εμπορευμάτων, η ανεργία). Η ικανότητά μας για προβλέψεις δοκιμάζεται επίσης εξαιτίας της πολυπλοκότητας ενός περιστασιακού ακραίου γεγονότος, ή όπως χαρακτηριστικά λέγεται, ενός ‘μαύρου κύκνου’. Αυτή η περιστολή των ικανοτήτων μας για προβλεψιμότητα θα έπρεπε να καθιστά τις εταιρείες πιο συντηρητικές κατά τη διάρθρωση της κεφαλαιακής δομής τους και όχι πιο επιθετικές – κι όμως εταιρείες, ιδιοκτήτες κατοικιών και άλλοι συγκέντρωσαν απρόσεχτα πολύ μεγάλα χρέη. Μια τέτοια απουσία γραμμικότητας καθιστά όμως τα μαθηματικά που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι σχετικά άχρηστα.



Η έρευνά μας δείχνει ότι τα οικονομικά άρθρα που βασίζονται στα μαθηματικά δεν είναι επιστημονικώς έγκυρα. Όχι μόνο υποτιμούν την πιθανότητα εμφάνισης φαινομένων ‘μαύρων κύκνων’, αλλά και δεν λαμβάνουν υπόψη τους το γεγονός ότι δεν μπορούμε να χειριστούμε ακραία γεγονότα με τη βοήθεια των μαθηματικών. Το ίδιο μειονέκτημα διαπιστώνεται και στα πρότυπα κινδύνου των ‘ειδικών’ που συνετέλεσαν στην τρέχουσα χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Οποιοσδήποτε βασίζεται σε αυτά τα πρότυπα για να εξάγει συμπεράσματα πλανιέται.



Τρίτον, το χρέος έχει μια πολύ κακή ιδιότητα: είναι ύπουλο. Ένα δάνειο ενέχει αστάθεια, που ωστόσο δεν παίρνει άλλες μορφές πλην της στάσης πληρωμών, ενώ η επένδυση σε μετοχές ενέχει κι αυτή αστάθεια, αλλά οι κίνδυνοι εδώ είναι ορατοί. Όμως και τα δύο έχουν κινδύνους. Συνεπώς στο χρέος εγκατοικεί ο δανειολήπτης με την υπερβολική αυτοπεποίθηση που υποτιμά τις μεγάλες αποκλίσεις, αλλά κι ο επενδυτής που θέλει να παραπλανάται με την απόκρυψη των κινδύνων.

Τέλος, υπάρχουν κι αυτά τα προϊόντα όπως είναι τα πολύπλοκα συμβόλαια πιστωτικών παραγωγών, που στο όνομα των ‘σύγχρονων χρηματοοικονομικών’ καθιστούν το σύστημα ακόμη πιο εύθραυστο.



Αντιμέτωποι με το συγκεκριμένο τοπίο, έχουμε δύο επιλογές. Η πρώτη είναι να περιορίσουμε το χρέος, η άλλη είναι να αυξήσουμε την αξία των περιουσιακών στοιχείων (ή να αντισταθμίσουμε την απομείωση της αξίας τους με μια σειρά από πακέτα τόνωσης της οικονομίας). Πιστεύουμε ότι τα πακέτα τόνωσης της οικονομίας, σε κάθε τους μορφή, επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη που μας έφεραν εδώ. Θα οδηγήσουν σε υπερβολές είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Τα πακέτα στήριξης σημαίνουν αύξηση του δανεισμού, μέσα από την κοινωνικοποίηση του ιδιωτικού χρέους. Είναι επικίνδυνο να έχεις δημοσιονομικό έλλειμμα, γιατί σε καθιστά ευάλωτο αν κάνεις λάθη στις οικονομικές σου προβλέψεις. Αυτά τα λάθη θα προσλάβουν μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον, με αποτέλεσμα η πολιτική εκτύπωσης χρήματος της FED να οδηγήσει ενδεχομένως όχι απλά σε πληθωρισμό αλλά σε υπερπληθωρισμό, καθώς το παρόν σύστημά μας τείνει σε περισσότερες αποκλίσεις από κάθε άλλη φορά.



Η χάραξη πολιτικής στη βάση των τυποποιημένων προτύπων μάς καθιστά όλους ευάλωτους και μας δίνει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από ό,τι θα έπρεπε. Το να ζητάμε καθοδήγηση από το οικονομικό κατεστημένο (ιδίως μετά την αποτυχία του να δει τους κινδύνους στην οικονομία) είναι σαν να ζητάμε καθοδήγηση από έναν τυφλό. Αντ’ αυτού, πρέπει να ξαναχτίσουμε τον κόσμο κατά τρόπο που να μας προστατεύει από την αινιγματικότητα των οικονομολόγων.



Είναι επίσης ανευθυνότητα να ανατρέχουμε στη Μεγάλη Ύφεση της προ διαδικτύου εποχής και να την χρησιμοποιούμε σαν οδηγό για τα τρέχοντα γεγονότα: τα λάθη της δημοσιονομικής μας πολιτικής θα προσλάβουν μεγαλύτερες διαστάσεις με αυτό τον τρόπο σκέψης. Η νομισματική πολιτική πάντα ενέχει κινδύνους. Ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν προσπάθησε να παίξει με τους οικονομικούς κύκλους για να καταπολεμήσει τις φούσκες, αλλά τελικά έχασε τον έλεγχο του παιχνιδιού. Οι φούσκες είναι τμήμα της πολιτιστικής μας ζωής. Πρέπει να κάνουμε το αντίθετο από ό,τι έκανε ο κ. Γκρίνσπαν: να καταστήσουμε την οικονομική μας δομή πιο ανθεκτική στις φούσκες.



Ο μόνος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι η μετατροπή του χρέους σε μετοχές σε όλους τους τομείς, με τρόπο οργανωμένο και συστηματικό. Για παράδειγμα, στον τομέα των ενυπόθηκων δανείων, αντί να στέλνουν μηνύματα μίσους στους ιδιοκτήτες κατοικιών που βρίσκονται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, οι τράπεζες πρέπει να προσεγγίζουν τους δανειολήπτες και να τους προσφέρουν ευνοϊκούς όρους για τη ρύθμιση του χρέους, δίνοντας χαμηλότερα επιτόκια και παίρνοντας σε αντάλλαγμα ένα ποσοστό στην ιδιοκτησία της κατοικίας. Αντί να βλέπουμε το χρέος ως μεταβλητή με δύο τιμές - στάση πληρωμών ή εξυπηρετούμενο δάνειο - μπορούμε να του προσδώσουμε διάφορες μεταβλητές αξίες. Στην περίπτωση αυτή οι τράπεζες δεν θα πρέπει να περιμένουν τις κατασχέσεις για να αναλάβουν δράση. Αντί να ελπίζουν και μόνο ότι όλα θα πάνε καλά, αποκρύπτοντας τους κινδύνους ακόμη κι από τον εαυτό τους, θα καταστούν παράγοντες με πιο ενεργό ρόλο στην οικονομική δραστηριότητα. Οι κρυμμένοι κίνδυνοι θα γίνουν ορατοί κι οι τράπεζες, αντί να ελπίζουν, θα δρουν.



Είναι λυπηρό να βλέπουμε ότι αυτοί που δεν κατάφεραν να διακρίνουν το πρόβλημα (ή που συνέβαλαν στη δημιουργία του) επιφορτίστηκαν τώρα με τη θεραπεία του. Όπως η επερχόμενη κρίση ήταν προφανής σε όλους όσους έχουν ειδικευτεί στην πολυπλοκότητα και τις ακραίες αποκλίσεις, έτσι και η λύση είναι εμφανής. Χρειαζόμαστε μια επιθετική συστηματική μετατροπή του χρέους σε μετοχές και δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο.
Οικονομία