Πρότυπα και οικονομικές απάτες

Η οικονομική κρίση έχει πολλές αιτίες, που σχετίζονται με κοινωνικά συστήματα, οικονομικά συμφέροντα, πολιτικές επιλογές. Αν την εξετάσουμε σε ένα πιο «ταπεινό» επίπεδο, θα διαπιστώσουμε ότι μία σειρά τεχνικού χαρακτήρα μηχανισμοί, όπως το πιστωτικό σύστημα, οι εποπτικοί μηχανισμοί, οι οργανισμοί αξιολόγησης, ακόμη και τα ΜΜΕ, δεν δούλεψαν σωστά. Δημιούργησαν επικίνδυνες, ανεδαφικές προσδοκίες. Από την «τεχνική» σκοπιά προέκυψε επίσης αναμφισβήτητα ότι οι λογιστικές καταστάσεις και οι έλεγχοι που γίνονται σε αυτές, κάπου πάσχουν. Γιατί δεν είναι δυνατό ένας χτεσινός παγκόσμιος επιχειρηματικός κολοσσός, να μετατρέπεται σε ελάχιστο χρόνο, σε οικονομικά ερείπια. Ήταν άρρωστος από πολύ καιρό, απλά εμφάνιζε μία πλαστή εικόνα υγείας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε και εφαρμόζει από το 2005 τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα, τα οποία γίνονται σταδιακά αποδεκτά από όλο τον κόσμο. Το ίδιο φαίνεται ότι θα γίνει και με τα Διεθνή Ελεγκτικά Πρότυπα. Αυτές οι τεχνικού χαρακτήρα αλλαγές, προβάλλουν καμία φορά σαν πανάκεια αντιμετώπισης των απατών.

Θα ήταν αφελές να υποστηριχθεί ότι μόνο με πρότυπα θα λυθεί το πρόβλημα των απατών. Άλλωστε στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού που δημιουργήθηκαν τα μεγαλύτερα προβλήματα, δεν έλειπαν τα πρότυπα. Θα ήταν όμως λάθος να αγνοήσουμε τις επιδράσεις που μπορεί να έχουν αυτά τα πρότυπα, στον περιορισμό των απατών, παρότι δεν είναι αυτός ο κύριος στόχος της δημιουργίας και της παγκόσμιας εξάπλωσής τους.

Είναι αυτονόητο πως στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η λογιστική και ο έλεγχος πρέπει να ασκούνται με τον ίδιο τρόπο. Μια προτυποποίηση σαν αυτή που προωθείται, σε έναν τομέα που συγκρούονται τεράστια συμφέροντα, είναι δύσκολη και θα πάρει χρόνο. Στοχεύει στην ομοιόμορφη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων, που σήμερα παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές. Η ομοιομορφία θα κάνει πιο αποδοτική τη λειτουργία των μεγάλων πολυεθνικών ομίλων, θα ενισχύσει τις επιχειρηματικές συνεργασίες, θα εμπεδώσει ένα μεγαλύτερο αίσθημα ασφάλειας, θα βοηθήσει τις κεφαλαιαγορές. Αν ο έλεγχος αυτών των καταστάσεων γίνεται σύμφωνα με τα ίδια πρότυπα, τα προσδοκώμενα οφέλη θα είναι προφανώς μεγαλύτερα.

Το ζήτημα των απατών αναφορικά με τα λογιστικά και ελεγκτικά πρότυπα, σχετίζεται κυρίως με το περιεχόμενό τους. Υπάρχουν, ενδεικτικά, δύο παράμετροι που βοήθησαν στη δημιουργία της κρίσης. Η μία αφορά τις «μονάδες ειδικού σκοπού» (SPV) και η άλλη τα κίνητρα σε στελέχη που συνδέονταν με μετοχές (Stock Options). Μέσω του μηχανισμού των Μονάδων Ειδικού Σκοπού, που δεν ενοποιούνταν από τους μεγάλους ομίλους, «εξαφανίζονταν» λογιστικά υποχρεώσεις και κίνδυνοι. Η εξαφάνιση βέβαια ήταν εικονική και όταν έρχονταν η ώρα της κρίσης, συνοδεύονταν με κατάρρευση, όπως έγινε με την Enron. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα Stock Options λογίζονταν όταν δίνονταν οι μετοχές στα στελέχη και όχι τμηματικά κατά τη διάρκεια της σύμβασης. Αυτό δημιουργούσε για ένα διάστημα υπερβολικές, πλασματικές, κερδοφορίες που συνοδεύονταν από ραγδαία υποχώρηση ή και κατάρρευση, όπως έγινε με τις εταιρίες .com.

Αυτά τα ζητήματα δεν καλύπτονταν επαρκώς από τα λογιστικά πρότυπα, που άφηναν «παράθυρα» μη ενημέρωσης των επενδυτών. Τα κενά αυτά έχουν καλυφθεί μερικά και συνεχίζουν να καλύπτονται με το ΔΠΧΑ 2 για τα Stock Options και το ΔΠΧΑ 7 για τις μονάδες ειδικού σκοπού.

Τα «δομημένα ομόλογα» αναστάτωσαν τη χώρα μας, αλλά τα παράγωγα γενικότερα επέδρασαν σημαντικά στην κρίση. Είναι εξαιρετικά σύνθετα και επικίνδυνα πολλές φορές «προϊόντα», που δεν μπορούν να ελεγχθούν και αξιολογηθούν με τις παραδοσιακές ελεγκτικές πρακτικές. Ο Οδηγός 1012 της IFAC για τον έλεγχο των παραγώγων, επιδιώκει με τον καλύτερο τρόπο να καλύψει αυτό το κενό και να βοηθήσει τους ελεγκτές να κάνουν αποτελεσματικά τη δουλειά τους.

Έτσι τα πρότυπα διαρκώς αλλάζουν. Προσπαθούν να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες πολύπλοκες συνθήκες της αγοράς και στο βαθμό που το επιτυγχάνουν, αποτελούν ένα μηχανισμό έγκαιρου εντοπισμού των απατών. Η μεταβλητότητα όμως αποτελεί και την κύρια δυσκολία στην πρακτική εφαρμογή τους. Γιατί οι εταιρίες και οι επαγγελματίες πρέπει να είναι διαρκώς ενήμεροι για το ισχύον περιεχόμενό τους. Μία προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος, αποτελεί και το περιεχόμενο του προσωπικού μου site www.dntzanatos.gr που ενημερώνεται έγκαιρα για τις αλλαγές στα λογιστικά και τα ελεγκτικά πρότυπα.



Δρ. Δημήτρης Ντζανάτος

Ορκωτός Ελεγκτής