Πώς οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι

Για ποιο λόγο ο αγγλοσαξονικός κόσμος είναι φορτωμένος με τόσο μεγάλο όγκο χρέους; Οι τραπεζίτες και οι αρχές εποπτείας γνωρίζουν καλά πως δεν συμφέρει κανέναν, μακροπρόθεσμα, να έχουν επιτρέψει στο δανεισμό να κλιμακωθεί σε σημείο ώστε οι ΗΠΑ να χρωστούν, σήμερα, πολύ περισσότερα, ως πολλαπλάσιο της οικονομίας, από ό,τι στο ξεκίνημα της μεγάλης ύφεσης. Η απάντηση είναι το μικρό βρόμικο μυστικό του καπιταλισμού: Ο εκτεταμένος δανεισμός ήταν ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί το επίπεδο διαβίωσης για το συντριπτικό τμήμα του πληθυσμού, σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ο πλούτος συγκεντρωνόταν στα χέρια των προνομιούχων.

Ο όγκος του πλούτου από τον οποίο έχει επωφεληθεί η τάξη των προνομιούχων ξαφνιάζει και αντικατοπτρίζει το πρόβλημα που παρατηρείται με τις χαλαρά εποπτευόμενες αγορές: Οι πλούσιοι γίνονται πολύ πλουσιότεροι, κάτι που δεν ισχύει καθόλου για όλους τους υπολοίπους. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους της Societe Generale, το προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό εισόδημα του ενός πέμπτου των πιο υψηλά αμειβόμενων Αμερικανών φορολογούμενων αυξήθηκε κατά 60% από το 1970, ενώ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 10% για όλους τους υπολοίπους. Πρόκειται για στατιστικά στοιχεία που συγκλονίζουν και επιβεβαιώνονται από μέτρα όπως είναι οι ολοένα ανερχόμενοι συντελεστές Gini coefficient, στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, που καταγράφουν την ανισότητα των εισοδημάτων.

Το μερίδιο κερδών
Ενας άλλος τρόπος για να το θέσει κανείς είναι το πώς το μερίδιο των κερδών ως προς το ΑΕΠ βρίσκεται διαμορφωμένο στο υψηλότερο επίπεδό του της τελευταίας 100ετίας, ή ήταν τουλάχιστον έως πρόσφατα.

Για να το θέσουμε απλά, τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης εισέρευσαν στις τσέπες των πλουτοκρατών αντί για την κύρια μάζα του πληθυσμού. Επομένως, γιατί δεν έχει ξεσπάσει ακόμη κάποια επανάσταση; Επειδή, υπάρχει μια λύση: Αν δεν μπορείς να τα κερδίσεις, μπορείς να τα δανειστείς! Ο φθηνός δανεισμός έγινε ευρέως διαθέσιμος. Οι χρηματοοικονομικές καινοτομίες, όπως είναι οι αγορές τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities), ενίσχυσαν αυτή τη διαδικασία, όπως έκαναν και οι κρατικά χρηματοδοτούμενες εταιρείες, όπως ήταν οι Fannie Mae και Freddie Mac. Οι αρχές εποπτείας το υποδέχτηκαν με ικανοποίηση, μη λαμβάνοντας, ενδεχομένως, επαρκώς υπόψη τους το ηθικό ρίσκο που υπείχαν: Οτι, δηλαδή, ο ολοένα αυξανόμενος δανεισμός σήμαινε πως οι αρχές έπρεπε να διατηρήσουν χαμηλά το κόστος αγοράς χρήματος, ειδάλλως, το βάρος του υποκείμενου χρέους θα παρέλυε την κατανάλωση. Αυτό οδήγησε, με τη σειρά του, σε περαιτέρω μόχλευση, κάτι που, τελικά, επιδείνωσε την κατάσταση.

Το ερώτημα είναι αν το βάρος του χρέους -τα συνολικά εκκρεμή χρέη στην αγορά πιστώσεων των ΗΠΑ ανέρχονταν στα 53 τρισ. δολάρια στα τέλη του περασμένου Μαρτίου, δηλαδή στο 3,7% του ΑΕΠ- μπορεί να συντηρηθεί και αν όχι με ποιο τρόπο μπορεί να ελαττωθεί χωρίς να επιφέρει συρρίκνωση της οικονομίας. Τα χρέη πρέπει να μειωθούν, κάτι που σημαίνει περισσότερη εξοικονόμηση και χαμηλότερη ανάπτυξη για πολλά χρόνια. Ο πληθωρισμός είναι πιθανό να επιστρέψει πιο επιθετικά από ποτέ, κάτι που θα αναγκάσει τους επενδυτές να ζητήσουν υψηλότερες αποδόσεις και θα δυσκολέψει περισσότερο τις προσπάθειες των κυβερνήσεων για να μειώσουν το χρέος.

Τι πρέπει, επομένως, να γίνει; Πρώτον, αν και δεν είναι ιδανικό, δεν θα πρέπει να εγκαταλείψουμε εσπευσμένα το καπιταλιστικό μοντέλο. Είναι λιγότερο κακό από κάθε άλλο σύστημα που έχει εφαρμοστεί στον πλανήτη. Πρέπει, ωστόσο, να διπλασιάσουμε τις προσπάθειές μας για να αυξήσουμε την παραγωγικότητα μέσω της καινοτομίας και της δημιουργίας νέων αγορών. Δεύτερον, πρέπει να μάθουμε να ζούμε ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητές μας. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να μάθουμε να ξοδεύουμε λιγότερα από όσα κερδίζουμε και να μάθουμε, ενδεχομένως, να ζούμε χωρίς να ονειρευόμαστε τα αυτοκίνητα της BMW, τις τηλεοράσεις επίπεδης οθόνης και τους δερμάτινους καναπέδες. Τρίτον, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν θα κατανείμουμε τα βάρη της υψηλότερης φορολογίας, κάτι που θα συμβεί αναπόφευκτα στην προσεχή δεκαετία. Τέλος, πρέπει να συμβιβαστούμε με το γεγονός ότι αυτά είναι διαρθρωτικά ζητήματα που χρειάζονται διαρθρωτικές λύσεις.

Ο συντάκτης είναι διαχειριστής ενεργητικού στην GLG Partners
ΗΜΕΡΗΣΙΑ