Μικρή συμβολή στη διαρκή ανάγκη αυτογνωσίας

Τα διεθνή πρακτορεία μεταδίδουν σε όλο τον κόσμο, την κατάληψη της Κορυτσάς από τον ελληνικό στρατό. Πρόκειται για την πρώτη πόλη της Ευρώπης που λευτερώνεται από τις δυνάμεις του Άξονα.

Ακόμη και ιαπωνικές εφημερίδες γράφουν με θαυμασμό για την ανδρεία των Ελλήνων, ενώ ο τουρκικός τύπος ίσως για μοναδική φορά στην ιστορία του, κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδους τίτλους «Ζήτω η Ελλάς», «Αλησμόνητο για όλο τον κόσμο, παράδειγμα γενναιότητας», «Είμαστε περήφανοι γιατί συνδεόμαστε με συμμαχία με ένα τέτοιο Έθνος». Ο υπουργός προπαγάνδας του Γ' Ράιχ Γκαίπελς, αφού απαγορεύει βέβαια κάθε αναφορά των γεγονότων στον ελεγχόμενο τύπο της Γερμανίας, κατά μόνας… στοχάζεται, « ίσως κρατάνε κάτι από τους αρχαίους τους προγόνους»!

Έκπληκτη η ανθρωπότητα παρακολουθεί την αντιστροφή, της φασιστικής εξάπλωσης.

Ένα δευτερεύον στρατιωτικά και τοπικού χαρακτήρα πολεμικό επεισόδιο, μετατρέπεται ψυχολογικά σε καταλύτη αντιφασιστικών διεργασιών. Ο Σαρτρ, ο Καμύ, ο Μιραμπέλ, ο Ελυάρ, ο Σουμάν, εκφράζουν τον «μεγάλο και τρυφερό θαυμασμό τους» όπως έγραφε ο Ματίς, «για τούτη την εφεδρεία της ανθρώπινης συνείδησης» όπως χαρακτήριζε την Ελλάδα του '40 ο Λε Γκορπυζιέ

Ο Αντρέ Ζιντ από τη συνθηκολογημένη και κατεχόμενη Γαλλία αποδίδει ίσως καλύτερα από κάθε άλλον το γεγονός:

«...Γενναίε ελληνικέ λαέ! Καταλαβαίνετε τι είστε για μας σήμερα; Στη διάρκεια των τελευταίων φοβερών μηνών, δεν είχαμε γνωρίσει παρά μονάχα αποτυχίες και απογοητεύσεις, τη συντριβή της περηφάνιας μας, των ελπίδων μας… και ξαφνικά η φωνή σας, η πιο αγαπητή ανάμεσα σε όλες, υψώνεται και κυριαρχεί πάνω στη συγκεχυμένη βοή της κόλασης.

»Με ποια συγκινημένη προσοχή, με ποια προσήλωση σας ακούμε! Αντιπροσωπεύεται για μας τον θρίαμβο της γενναιότητας, της αληθινής αξίας, αυτής του μικρού αριθμού.

»Και ποια ευγνωμοσύνη χρωστάμε σε σας που ξαναδώσατε σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα κάποιους λόγους εμπιστοσύνης στον άνθρωπο, θαυμασμού, αγάπης κι’ ελπίδας ...»

Η μικρή Ελλάδα των επτά όλων κι’ όλων εκατομμυρίων ψυχών, καταγράφεται για δεύτερη φορά - η πρώτη ήταν το 1821 - στην παγκόσμια σκηνή της νεότερης Ιστορίας.

Την ίδια ώρα, στο εσωτερικό της χώρας το καθεστώς, βλέπει όλες τις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που βίαια είχε προσπαθήσει να ανακόψει, να βρίσκουν δυναμική διέξοδο και έκφραση, ενώ το ίδιο βρίσκεται - όπως παρατηρεί ο Γιώργος Σεφέρης στο 'Χειρόγραφο '41' - να παραπαίει σε μια επιπλέον αντίφαση, με τεράστιες συνέπειες στην ψυχολογία των «βρικολάκων υπουργών του». Να διαχειρίζεται τον πιο επικίνδυνο πόλεμο της ιστορίας μας, με το μέρος εκείνων που χτυπούσαν της φασιστικές δυνάμεις. Αλλά το καθεστώς και ο επικεφαλής του ήθελε να είναι και αυτό φασιστικό. Πώς να συνδυάσει αυτά τα πράγματα; Πώς να συνειδητοποιήσει, ότι ο λαϊκός χείμαρρος της 28ης Οκτωβρίου, δεν επικύρωνε, αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου και το οπερετικό καθεστώς της;

Πώς να κατανοήσει αυτός ο αντιφατικός δικτάτορας, που «δεν πολεμά δια την νίκην. Πολεμά δια την Δόξαν και για την τιμήν» ( δήλωση στους αρχισυντάκτες του Αθηναϊκού τύπου 30 Οκτωβρίου), ότι παρά τις διαταγές του Γενικού Επιτελείου και του αρχιστρατήγου του, για άμεση σύμπτυξη του Μετώπου, ο πόλεμος μετατρέπονταν από σύρραξη δύο στρατευμάτων - για πρώτη φορά σε παγκόσμιο πόλεμο - σ’ ένα λαϊκό-απελευθερωτικό αγώνα καθολικής αντίστασης στον φασισμό; Γεγονός που, κατά τη γνώμη μας αποτελεί άλλωστε και τη σημαντικότερη συμβολή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και είναι ακριβώς αυτή η λαϊκή θέληση που -όπως παρατηρεί και ο ταξίαρχος Μάγερς, μετέπειτα αρχηγός της Βρετανικής αποστολής στα βουνά - «ανάγκασε τον τακτικό στρατό να πολεμήσει» ανατρέποντας τα σχέδια του επιτελείου.

Ο λαός και οι “άρχοντές” του...

Το πνεύμα αυτό της ηττοπάθειας βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν αφορούσε μοναχά το κύκλωμα του δικτάτορα, τη βασιλική αυλή και το επιτελείο. Με βάση τα ντοκουμέντα και αρχεία της περιόδου, γνωρίζουμε πια ότι ίδιες αντιλήψεις διακατείχαν και τους αστούς αντιπάλους του, όπως τον Γεώργιο Καφαντάρη, τον Γεώργιο Παπανδρέου ή τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα, που είχε προχωρήσει από τη Γαλλία που βρίσκονταν εξόριστος και σε ιδιαίτερες επαφές με τους ναζί, για ανατροπή του Μεταξά και εγκαθίδρυση φιλογερμανικής κυβερνήσεως διότι «Η Ελλάς ήχθη προς αυτοκτονίαν».

Ο λόγος του Γιώργου Σεφέρη, που εκείνη την εποχή ήταν εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών για τους ξένους ανταποκριτές, είναι αποκαλυπτικός:

«Το μόνο γενικότερο συμπέρασμα που βγάζω και με ανησυχεί είναι η καταπληκτική διαφορά του λαού και της συντεχνίας των αρχόντων του, σ’ όποιο κόμμα κι αν ανήκουν... είναι παράξενο και υπέροχο να το συλλογίζεται κανείς: Ο λαός έκανε μόνος του αυτό που έκανε - μόνος του. Οι έξι μήνες του πολέμου ήταν δύο πράγματα ολότελα ξεχωριστά: Από το ένα μέρος ένα άνθισμα, μια ανώνυμη ανάσταση και από το άλλο μέρος ο κήρυκας της ‘Μπρετάνιας’ (εννοεί το ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας στα υπόγεια του οποίου μακριά από το μέτωπο εκτός της κυβέρνησης, είχε εγκατασταθεί όλο το διάστημα του πολέμου το Γενικό Επιτελείο) με τους σκοτεινούς διαδρόμους και τις απελπισμένες χειρονομίες. Από αυτόν τον τελευταίο, δεν έχουμε καθαριστεί και δεν θα καθαριστούμε, παρά όταν νικήσουμε»

Την αλήθεια αυτή για το Επιτελείο πιστοποιεί με συγκλονιστικές λεπτομέρειες τόσο ο στρατηγός Καθηνιώτης, στην απόρρητη έκθεσή που συνέταξε το 1943 για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις '40- 41, όσο και ο ίδιος ο Αλ. Παπάγος στο βιβλίο του «Ο ελληνικός στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον» το 1956.

Από την άλλη οι διπλωμάτες μας, συνιστούσαν να κάνουμε «μερικάς εντίμους υποχωρήσεις» (Π. Πιπινέλης από τη Σόφια), «χωρίς βέβαια να πάθει η Ιταλία τόσο μεγάλη ήττα, ώστε να χάσει το γόητρο της (Ρίζος- Ραγκαβής από το Βερολίνο)


... “Τι σας έφταιξε ο φασισμός”;



Ταυτόχρονα στην Αθήνα, ο υποδιοικητής της Γενικής Ασφάλειας Παξινός - αξιωματικός μυστικά και της Γκεστάπο - φώναζε στους λογοτέχνες αρθρογράφους των εφημερίδων, που είχε συλλάβει διακριτικά ένα βράδυ του Δεκέμβρη του '40

«Βρήκατε την ευκαιρία να χτυπάτε τον φασισμό. Τι σας έφταιξε ο φασισμός; Οι Ιταλοί μας επιτέθηκαν...»

Και οι φοβίες του καθεστώτος καθημερινά αυξάνουν. «Με ανησυχεί η αισιοδοξία του κόσμου» σημειώνει ο ίδιος ο Ι. Μεταξάς στο ημερολόγιο του. Αρνούμενος όχι μόνο στους εξόριστους και φυλακισμένους κοινωνικούς αντιπάλους του αστισμού, τη συμμετοχή τους στον πόλεμο - κρατώντας τους στις φυλακές για να τους παράδοση το καθεστώς του, με υποδειγματικά τάξη στα γερμανικά στρατεύματα - αλλά και σε μεγάλη μερίδα εμπειροπόλεμων αξιωματικών όπως ο Σ. Σαράφης, απότακτων του Κινήματος του ’35 καθώς και στους λίγους αστούς εξόριστους που επίσης το ζητούν, με την εξαίρεση του Π. Κανελλόπουλου, του μόνου που γίνεται δεκτή η αίτηση του και στέλνεται στο μέτωπό ως απλός... οπλίτης φυσικά.

Έτσι όμως όταν Γενάρη του ’41 τον βρήκε ο θάνατος, κι αφού:

«Δι’ εγκυκλίου τον κλάψανε, όλοι οι Έλληνες,

που τον είχαν αγαπήσει δια νόμου»

- όπως έγραφε σαρκαστικά ο Ασημάκης Πανσέληνος -

« Η κοπριά που άφησε - σημειώνει και πάλι ο Σεφέρης - ξετραχηλίστηκε (και) φτάσαμε στα γεγονότα της άνοιξης. Υπουργοί πανικόβλητοι και σπασμωδικοί, διπλωμάτες χωρίς ειρμό, στρατηγοί - και ιεράρχες προσθέτουμε εμείς - που πρόδωσαν, πρωθυπουργοί που αυτοκτόνησαν και ...η ασυγχώρητη, η εγκληματική, η τραγική απώλεια της Κρήτης».

Και για να μην νομισθεί ότι ο λόγος του ποιητή είναι υπερβολικός, ας δούμε και τον λόγο του τότε προσωπάρχη του Υπουργείου Στρατιωτικών στρατηγού Σόλωνα Καφάτου:

«Μόνο όποιος έζησε αυτόν τον αγώνα, δύναται να υπολογίσει το μέγεθος του διαπραχθέντος εγκλήματος, όπερ εσαμπόταρε κυριολεκτικώς εις όφελος του εχθρού τον αγώνα»

Καμιά έκπληξη λοιπόν όταν διαβάζουμε στον τύπο στις 6ης Μαΐου ’41 - ενώ δηλαδή η Μάχη της Κρήτης συνεχίζονταν, ότι πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στο ‘πρωθυπουργικό’ γραφείο υπό τον δωσίλογο ‘πρωθυπουργό’ και προδότη στρατηγό Τσολάκογλου, με τους πολιτικούς και στρατιωτικού Θ. Πάγκαλο. Κ. Γονατά, Α. Οθωναίο, Κ Μάξιμο, Κ. Τσαλδάρη, Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλο, Σ. Μερκούρη, Κ. Ράλλη κ.ά. στην οποία: «Πάντες ανεγνώρισαν ότι η Κυβέρνησης Ανάγκης είναι επιβεβλημένον να υποστηριχθεί εκ μέρους πάντων των Ελλήνων, άνευ επιφυλάξεων και ειλικρινώς»

Ή τις ίδιες μέρες στον ημερήσια τύπο ότι:

«Ο πόλεμος ετελείωσε... Δια την πραγματικήν ειρήνευσιν ...χρειάζεται και η ψυχική αποστράτευσις των Ελλήνων» (Εστία 29-4)

«Με την ψυχικήν αποστράτευσιν θα αισθανθώμεν την λύτρωσιν από τον εφιάλτην του πολέμου και θα αγωνισθώμεν δια να αναδείξωμεν την παραγωγήν και τον πολιτισμόν μας» (Καθημερινή 30-4)

«Με τον τερματισμόν του πολέμου, ήρθησαν πλέον οι φραγμοί, οι οποίοι (μας) εχώριζον με τους αντιπάλους μας» (Ελεύθερον Βήμα 2-5)

Ή το τηλεγράφημα του διορισμένου από τον Μεταξά δημάρχου Αθηναίων Αμ. Πλυτά που εξέφραζε τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη «όλων των Αθηναίων, προς τον ένδοξον Φύρερ του Γερμανικού Λαού»

Ή την 7η Μαΐου το σε άψογη καθαρεύουσα τηλεγράφημα:

«Η Σύγκλητος του Αθήνησι Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, χαίρουσα επί τη συγκροτήσει της Εθνικής Κυβερνήσεως, υποβάλλει τα θερμά αυτής συγχαρητήρια δια της εις τας στιβαράς χείρας της Υμετέρας Εξοχότητος ανάθεσιν (από ποιόν άραγε;) της προεδρίας αυτής... διαβεβαιούσα δια πάσαν βοήθειαν εις το εξόχως Μέγα Πατριωτικόν αυτής έργον»!
ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ