Γιατί η εργασία οδηγεί στην αυτοκτονία;

Οι πρόσφατες τραγικές εξελίξεις στην France Telecom, στην οποία μάλιστα βασικός μέτοχος μετά την ιδιωτικοποίησή της εξακολουθεί να είναι το γαλλικό κράτος, με τις 23 αυτοκτονίες σε 18 μήνες και τις πολλές αποτυχημένες απόπειρες, στενά συνδεδεμένες με το εργασιακό περιβάλλον, αναδεικνύουν τη ζοφερή πραγματικότητα των σύγχρονων μεθόδων οργάνωσης της εργασίας.

Τι αλήθεια είναι αυτό που τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει 400 εργαζόμενους στην αυτοκτονία στη Γαλλία προσθέτοντας μια νέα οδυνηρή εργασιακή παράμετρο μετά τους θανάτους από εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες; Τι είναι αυτό που βρίσκεται πίσω από το τέταρτο κύμα αυτοκτονιών με αφορμή τις συνθήκες εργασίας; Ένα κύμα που ακολουθεί τους απελπισμένους αγρότες της δεκαετίας του ’60 που ωθούνταν στην έξοδο από την αγροτική ζωή και τη γη τους, τους ανειδίκευτους εργάτες της επόμενης δεκαετίας που εισέπρατταν την απαξίωση μπροστά στην ανάπτυξη της ειδικευμένης εργασίας, τη σύγχρονη απελπισία των ανέργων και των κάθε λογής ευέλικτων και κακοπληρωμένων εργαζόμενων που αδυνατούν να καλύψουν βασικές ανάγκες ενοχοποιώντας τον εαυτό τους;

Τα νέα θύματα δεν ανήκουν στην κατηγορία της δεύτερης ή και τρίτης ταχύτητας αμοιβής και δικαιωμάτων του εργατικού δυναμικού. Αντίθετα είναι υπάλληλοι στον χώρο των υπηρεσιών με ικανοποιητικές αποδοχές που δείχνουν αγάπη για τη δουλειά τους και χαρακτηρίζονται επιτυχημένοι. Βιώνουν με δραματικό τρόπο τα αποτελέσματα των σύγχρονων μεθόδων management της πλήρους εξατομίκευσης της εργασιακής σχέσης με ειδικούς στόχους αμοιβής και καριέρας, απόρροια ειδικότερων συμβάσεων με την εταιρεία που προσδίδουν στον εργαζόμενο χαρακτηριστικά ιδιώτη πωλητή.

Η αποδοχή των αυθαίρετων κριτηρίων και όρων αξιολόγησης της διεύθυνσης που περιφρονεί τους συλλογικούς κανόνες, οδηγεί καταρχήν στην εντατικοποίηση της εργασίας, στην απελευθέρωση των ωραρίων και στην ολοκληρωτική αφιέρωση του ελεύθερου χρόνου στον εργοδότη καταλήγοντας στην πλήρη αφομοίωση της προσωπικότητας στη λογική της εταιρείας. O εργαζόμενος υπόκειται καθημερινά σε ηθική παρενόχληση και σε ένα εξουθενωτικό διπλό αυτοέλεγχο: Εκείνο του ελέγχου της ατομικής του επίδοσης από τον ίδιο και την ομάδα στόχου που ελέγχει και επιτιμά, στο πλαίσιο των προσωπικών ανταγωνισμών, τους αδύνατους κρίκους της αλυσίδας. Απομονωμένος και αβοήθητος ο εργαζόμενος από κάθε έννοια συλλογικότητας, στο πλαίσιο μιας αμφιλεγόμενης αυτονομίας της εργασίας, επιδιώκει την επίτευξη των προσωπικών του στόχων οδηγούμενος σταδιακά στη χρήση μεθόδων και πρακτικών που προδίδουν τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής.

Για να επιτύχει τον στόχο του θα εκδιώξει βίαια τον ασθενή από το νοσοκομείο ώστε να μειωθούν τα νοσήλια και οι δαπάνες της ασφαλιστικής εταιρείας. Θα πουλήσει τραπεζικά προϊόντα και συμβόλαια σε υπερχρεωμένους πελάτες οδηγώντας τους στην καταστροφή. Σταδιακά αποκτηνώνεται. Χάνει τον αυτοσεβασμό του. Όταν όμως ο στόχος δεν εκπληρώνεται και ο εργαζόμενος χρεώνεται την αποτυχία, οι παρενέργειες πέφτουν βαριές για το σύστημα αξιών που έχει υιοθετήσει με τον, συχνά δίχως αρχές, αυτοσκοπό του επιτυχημένου επαγγελματικού προφίλ.

Οι συνέπειες είναι βαριές και προσβλητικές για εκείνον που απέτυχε στους στόχους του, αν και θυσίασε τα πάντα για την εκπλήρωσή του. Εισπράττει βαρύτερα την απώλεια της θέσης ευθύνης, την υποχρεωτική μετακίνηση σε άλλη πόλη, την αλλαγή ομάδας ή και αντικειμένου εργασίας. Αυτή η αποκαθήλωση γίνεται δυσβάστακτη. Οδηγεί σε πλήρη αποστροφή του ίδιου του εαυτού. Πέφτει από το παράθυρο της Telecom στο κενό καταστρέφοντας τα μπαμπού του προαυλίου παρά τις επίμονες συστάσεις της διεύθυνσης με ανακοινώσεις στους ορόφους και στα ασανσέρ, για σεβασμό και φροντίδα των φυτών της αυλής! Παρόλα αυτά η εταιρεία δηλώνει την αθωότητά της και επικαλείται τα προσωπικά προβλήματα του εκάστοτε αυτόχειρα. Καμία ευθύνη για τις μεθόδους οργάνωσης της εργασίας και συνεπώς καμία αστική και ποινική ευθύνη…

Οι οδυνηρές αυτές εξελίξεις απαιτούν άμεσες παρεμβάσεις και δραστικές λύσεις. Λύσεις που είναι αστείο να αναζητούνται σε γενικολογίες για τον εξανθρωπισμό της εργασίας και στην καταπολέμηση του εργασιακού στρες σε σεμινάρια και σε αγχολυτικά χάπια. Ο πυρήνας του προβλήματος θα πρέπει να αναζητείται στις σύγχρονες μεθόδους οργάνωσης της εργασίας που καταργούν κάθε έννοια συλλογικότητας, συνεργασίας και αλληλεγγύης μέσα από ακραίες μορφές εξατομίκευσης της εργασίας και απομόνωσης στον βωμό της μεγιστοποίησης του κέρδους. Οι λύσεις βρίσκονται στη θεσμική και ουσιαστική ενίσχυση των συλλογικών παρεμβάσεων και ελέγχων των εργαζομένων στις επιχειρήσεις Η εργασία, άλλωστε, εκτός από παραγωγός είναι και μέσο κοινωνικοποίησης…
* Ο Γ. Κουζής διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο