Τα μυστικά του χρέους

Πολλή συζήτηση γίνεται περί δημοσίου χρέους. Για να διευρύνουμε τη συζήτηση εδώ, θα αναλύσουμε: ( α) την αυξητική τάση του συνολικού χρέους προς το ΑΕΠ και (β) τη διάρθρωση του συνολικού χρέους την περίοδο 1998-2008 στην ελληνική οικονομία με αναφορές στις οικονομίες της περιοχής του ευρώ της Ε.Ε.

Θυμίζω ότι το συνολικό χρέος αποτελείται από τα χρέη πραγματικού και χρηματοοικονομικού τομέα, το χρέος των νοικοκυριών για στέγη και κατανάλωση και το δημόσιο χρέος. Η έντονα αυξητική τάση του συνολικού χρέους προς το ΑΕΠ είναι συνδυασμός δυο αλληλένδετων τάσεων. Πρώτο, της σχετικής στασιμότητας της πραγματικής οικονομίας από το 1973. Δεύτερο, της τάσης μεγέθυνσης του χρηματοοικονομικού τομέα και των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων γενικότερα την τελευταία 35ετία, σε σημείο που τα περισσότερα κέρδη να προέρχονται τελικά από χρηματοοικονομικά κανάλια (Financialisation) αντί από την πραγματική οικονομία. Συνυφασμένα με αυτά είναι και η έντονη τάση αύξησης του χρέους του χρηματοοικονομικού τομέα αλλά και του συνολικού χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ.


Αυτά στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό.

Τι γίνεται όμως στην οικονομία της χώρας μας, μιας οικονομίας με εκτεταμένη παρουσία πρώτο-καπιταλιστικών μορφών παραγωγής (διαρθρωτικό πρόβλημα) και με ένα προ-νεωτερικό κράτος; Βλέπουμε ότι η σχέση Συνολικό Χρέος / ΑΕΠ στην Ελλάδα είναι όμοια με εκείνη που παρατηρούμε στις ΗΠΑ και την ΕΕ. Υποδηλώνει μια αύξηση του συνολικού χρέους στο 2,4 φορές το ΑΕΠ, ενώ στις ΗΠΑ ήταν 3,5 φορές το ΑΕΠ (δηλ., ίσο με το ΑΕΠ της Υφηλίου!..) και στην Ε.Ε.-ΕΥΡΩ μόνο 1,2 φορές το ΑΕΠ. Όμως στην Ελλάδα, η πραγματικότητα πίσω από την εικόνα διαφέρει από εκείνη της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, ποσοτικά και ποιοτικά. Η διόγκωση του χρέους του χρηματοοικονομικού τομέα στην Ελλάδα είναι της τάξης του 15%-20%, και είναι σχετικά μικρή, όταν στις ΗΠΑ ήταν 35% το 2007 (από 5% το 1970) και στην Ε.Ε. το 2008 ήταν 40% (!..). Το χρέος των νοικοκυριών ήταν αντίστοιχα: Ελλάδα 15%, ΗΠΑ 28%, Ε.Ε. 25%.

Αυτό σημαίνει ότι στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ένα μεγάλο μέρος της εξήγησης της διευρυνόμενης ρωγμής Χρέους-ΑΕΠ είναι αποτέλεσμα της αύξησης του χρέους του χρηματοοικονομικού τομέα για κερδοσκοπικές πράξεις αλλά και του χρέους των νοικοκυριών που τροφοδοτούν και τα μεγάλα κέρδη του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Εξήγηση
Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν αποτελεί τη βασική εξήγηση της παραπάνω εικόνας . Μάλλον, η εξήγηση βρίσκεται στην εκρηκτική αύξηση του Δημοσίου Χρέους. Το ποσοστό του δημόσιου χρέους στο συνολικό (ΧΔ/ΣΧ) είναι κατά μέσο όρο 50% εκτός από την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων που ήταν μεγαλύτερο.

Αντίθετα, εκφράζοντας τη νεοφιλελεύθερη αναδίπλωση του παρεμβατικού κράτους, το ποσοστό του Δημοσίου χρέους ήταν 15% το 2007 στις ΗΠΑ (από 30% το 1970) και μόλις 7% στην Ε.Ε. με αντίστοιχη αύξηση των ποσοστών χρέους των νοικοκυριών.

Στην Ελλάδα, το μεγάλο κόστος του δημοσίου χρέους είναι σε αναντιστοιχία με το μικρό αποτέλεσμα των μετρίων ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ. Το αποτέλεσμα αυτό δεν εξηγείται μόνο από την κακοδιαχείριση, τις πελατειακές σχέσεις, τη διαφθορά, την παραοικονομία και την προ-νεωτερική συγκρότηση του κράτους. Εξηγείται και από την εκτεταμένη και επίμονη παρουσία πρώτο- καπιταλιστικών μορφών παραγωγής και διακίνησης που επιβάλλει όλο και μεγαλύτερες κρατικές δαπάνες χωρίς σοβαρό αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Μια πλευρά του ίδιου προβλήματος είναι και η παραοικονομία που επίσημα προσδιορίζεται στο 30% του ΑΕΠ.

Με απλούς υπολογισμούς συνάγεται ότι μια μείωση της παραοικονομίας στο 50%, το Δημόσιο Χρέος θα ήταν 1,6 φορές το Πραγματικό ΑΕΠ (ΑΕΠ+30%) αντί του 2,4 φορές που είναι τώρα. Φαντάζεστε τη διαφορά;
Γράφει ο Αναστάσιος Τσαπατσάρης, τ. Πανεπιστημιακός, τ. Οικονομικός Σύμβουλος του Δημάρχου του Λονδίνου