Βοήθεια! Ερχονται οι εξετάσεις

Το αποτέλεσμα είναι συνήθως καταστροφικό αφού, ως γνωστόν, το υπερβολικό άγχος ή ο πανικός κατά την περίοδο των εξετάσεων μειώνουν τις γνωστικές ικανότητες και την απόδοση των μαθητών.
Πέρα από την προφανή ανάγκη ριζικής αναθεώρησης του παλαιολιθικού εξεταστικού μας συστήματος, υπάρχουν άραγε κάποιες άμεσα εφαρμόσιμες «στρατηγικές» για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων που δημιουργεί;
Εφίδρωση και «σπασμένα νεύρα» χωρίς εμφανή αιτία, σφίξιμο στο στομάχι και αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής, ταραχή και αϋπνία είναι μερικά από τα τυπικά συμπτώματα του προεξεταστικού άγχους, δηλαδή της αγωνίας που κάθε μαθητής ή φοιτητής βιώνει την περίοδο των εξετάσεων.«Δεν θυμάμαι τίποτα, νιώθω απαίσια, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα πάω στις αυριανές εξετάσεις», ακούμε συχνά να λένε αρκετοί φοιτητές ή φοιτήτριες. Και πράγματι, δεν είναι λίγοι αυτοί που αδυνατούν ή αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν την ψυχολογική βία των εξετάσεων. Το εντυπωσιακό είναι ότι οι ίδιοι φοιτητές, πριν από ένα ή δύο χρόνια, αντιμετώπισαν με επιτυχία τις πολύ πιο απαιτητικές και εξουθενωτικές εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Τι ακριβώς τους συνέβη; Μήπως υπάρχουν όρια στην εξεταστική βία που ένα άτομο μπορεί να υποστεί; Μήπως η συσσώρευση τέτοιων ψυχοφθόρων δοκιμασιών, τυπική του εκπαιδευτικού μας συστήματος, οδηγεί κάποια προικισμένα άτομα στην αποστροφή ή στην πλήρη απαξίωση κάθε εκπαιδευτικής δοκιμασίας;
Η απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν είναι καθόλου προφανής, δεδομένης της ποικιλίας αντιδράσεων που παρατηρούνται. Πράγματι, από τις περισσότερες ψυχολογικές μελέτες προκύπτει ότι το προεξεταστικό άγχος των μαθητών και των φοιτητών εκδηλώνεται συνήθως με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους: α) με μεγάλη υπερένταση, β) με έντονη ανησυχία, γ) με ήρεμες ή ψυχρές λογικές αντιδράσεις και δ) με αντιδράσεις πανικού ή αγωνίας. Βέβαια, τα όρια μεταξύ αυτών των διαφορετικών αντιδράσεων δεν είναι καθόλου σαφή και αμετάβλητα.

Για παράδειγμα, η μεγάλη υπερένταση μπορεί να οδηγήσει τον υποψήφιο σε μια κατάσταση τόσο έντονης ανησυχίας ώστε να του είναι αδύνατο να εργαστεί ήρεμα και αποδοτικά, με αποτέλεσμα να παραλύει μπροστά στην επικείμενη εξεταστική δοκιμασία.

Ενώ όμως κάποια ελεγχόμενη υπερένταση ή και ανησυχία φαίνεται πως είναι αναγκαία για την κινητοποίηση των μαθησιακών ικανοτήτων του υποψηφίου, η υπερβολική αγωνία και ο πανικός λειτουργούν κατασταλτικά και οδηγούν κατά κανόνα σε πλήρη αποτυχία. Ποια είναι η καλύτερη στρατηγική, η πολυπόθητη χρυσή τομή, που εγγυάται τη μέγιστη απόδοση στις εξετάσεις με το ελάχιστο ψυχικό κόστος των υποψηφίων;

Αγχολυτικές συνταγές

«Ο καλύτερος τρόπος να ξεπεράσει κανείς το άγχος των εξετάσεων είναι να αισθάνεται καλά προετοιμασμένος». Σε αυτό το κοινότοπο συμπέρασμα συγκλίνουν όλες οι σχετικές έρευνες, μία από τις σπάνιες περιπτώσεις ομοφωνίας μεταξύ των ψυχολόγων. Οπως όμως συμβαίνει με όλες τις «μαγικές» συνταγές επιτυχίας, η υλοποίησή τους δεν είναι εξίσου εφικτή από όλους.

Τι μπορεί να κάνει κανείς όταν, παρά την καλή προετοιμασία, το άγχος και ο παραλυτικός πανικός των εξετάσεων επιμένουν; Κάποιοι ειδικοί προτείνουν αναπνευστικές τεχνικές χαλάρωσης: οι επαναλαμβανόμενες βαθιές εισπνοές και εκπνοές μάς ηρεμούν και μας καθησυχάζουν. Αλλοι ψυχολόγοι επιμένουν για την ανάγκη καλής φυσικής κατάστασης και διατροφής του υποψηφίου. Για αυτούς, η καλή προετοιμασία για τις εξετάσεις είναι ανάλογη της προετοιμασίας ενός αθλητή.

Ευτυχώς, τα αγχολυτικά «κόλπα» δεν εξαντλούνται στις αναπνευστικές ασκήσεις. Και αφού μεγάλο μέρος του φόβου ή του πανικού οφείλεται στο άγνωστο, καλό θα ήταν ο αγχώδης υποψήφιος να έχει μια ακριβή εικόνα σχετικά με το πώς ακριβώς γίνονται οι εξετάσεις και τι περίπου ερωτήσεις θα αντιμετωπίσει. Αν μάλιστα έχει ήδη κάνει μια «γενική δοκιμή» ή έχει ενημερωθεί λεπτομερώς από κάποιον που είχε αυτή την εμπειρία, τόσο το καλύτερο.

Το διάβασμα θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει ολοκληρωθεί από τα μέσα της προηγούμενης ημέρας ώστε να έχει λίγο χρόνο για να χαλαρώσει και να ξεκουραστεί. Αν τώρα, φτάνοντας στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο συναντήσει άλλους υποψηφίους περισσότερο αγχωμένους από τον ίδιο, καλό θα ήταν να απομακρυνθεί αμέσως: το άγχος και ο πανικός είναι εξαιρετικά μολυσματικά συναισθήματα.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταθούμε στον κρίσιμο ρόλο των γονιών, αλλά και του ή της συντρόφου, κατά την περίοδο των εξετάσεων. Τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορούν να παίξουν αποφασιστικό ρόλο: να μας επηρεάσουν είτε θετικά (όταν μπορούν να ελέγξουν τους φόβους και τις αγωνίες τους), είτε αρνητικά (εκδηλώνοντας ανεύθυνα τον εκνευρισμό και το άγχος τους). Ενας γενικός κανόνας που, ενώ επιβεβαιώνεται συστηματικά από τις έρευνες της εκπαιδευτικής ψυχολογίας, παραβιάζεται συστηματικά είναι: την περίοδο των εξετάσεων χρήσιμοι γονείς είναι αυτοί που δέχονται πρόθυμα να προσφέρουν ό,τι ακριβώς τους ζητάνε τα παιδιά τους, τίποτα περισσότερο ή λιγότερο.

Περιττό βέβαια να τονίσουμε ότι όλα αυτά τα «τεχνάσματα» δεν έχουν κανένα νόημα αν ο ίδιος ο μαθητής δεν είναι πεισμένος για τη σκοπιμότητα και τις προοπτικές όλης της προσπάθειας. Και σε αυτό ακριβώς το σημείο φαίνεται να αποτυγχάνει τραγικά το υπάρχον σήμερα εκπαιδευτικό σύστημα αξιολόγησης των ικανοτήτων του υποψηφίου. *