Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Η κρίση που ξέσπασε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα τον τελευταίο χρόνο δεν αποτελεί κάποιο τελείως καινούργιο φαινόμενο. Η ιστορία του βιομηχανικού καπιταλισμού είναι μια ιστορία από περιόδους άνθησης και περιόδους ύφεσης -αυτό που οι οικονομολόγοι του κατεστημένου αποκαλούν «επιχειρηματικό κύκλο». Για περίπου 200 χρόνια, περίοδοι φρενήρους επέκτασης της παραγωγής, διακόπτονταν από απότομες καταρρεύσεις, κατά τις οποίες έμπαιναν σε πλήρη στασιμότητα ολόκληροι τομείς της βιομηχανίας.
Ο κόσμος πέρασε τέσσερις τέτοιες μεγάλες κρίσεις -και πολλές μικρότερες- στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα. Κάθε μία από αυτές προκάλεσε τρομερά πλήγματα σε αυτούς που δουλεύουν μέσα στο σύστημα, διαλύοντας τις ζωές πολλών ανθρώπων που έχαναν τα μέσα συντήρησής τους, πολλές φορές ακόμη και τα σπίτια τους.

Τέτοιες κρίσεις δεν αποτελούν κάποιο δευτερεύον προϊόν της χρηματοπιστωτικής αρρυθμίας, αλλά προκύπτουν από τον ίδιο τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα.
Αυτό είναι ένα ζήτημα που ποτέ δεν απαντάει η κυρίαρχη οικονομική επιστήμη η οποία διδάσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια και γίνεται αποδεκτή από τη συντριπτική πλειονότητα των σχολιαστών στα ΜΜΕ. Η αποτυχία τους οφείλεται στην ίδια τη μέθοδο της κυρίαρχης οικονομικής επιστήμης. Αντιμετωπίζουν τον καπιταλισμό ως σύστημα που ενδιαφέρεται για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών -αυτό που ονομάζουν «ωφελιμότητα».

Δεν μπορούν συνεπώς να καταλάβουν πώς μπορεί να υπάρξει ξαφνικό κλείσιμο ολόκληρων τομέων της παραγωγής, ενώ υπάρχουν άνθρωποι διαθέσιμοι να δουλέψουν, υλικά για να δουλευτούν και άλλοι άνθρωποι που επιθυμούν να αποκτήσουν τα παραγόμενα προϊόντα.
Ανταγωνισμός

Η εξήγηση είναι απλή. Η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού δεν είναι η ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων, αλλά ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών για να κάνουν κέρδη. Οι ανθρώπινες ανάγκες καλύπτονται μόνο στο βαθμό που η κάλυψή τους συνεισφέρει στο κυνήγι του κέρδους.

Σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, οι άνθρωποι έπρεπε να μοχθούν μαζί και να συνεργάζονται για να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους από τη φύση. Σε ορισμένες κοινωνίες, μικρές ομάδες ανθρώπων συνέλεγαν καρπούς, έσκαβαν για ρίζες και κυνηγούσαν άγρια ζώα. Σε άλλες κοινωνίες, οι χωρικοί δούλευαν τη γη κάνοντας καλλιέργειες.

Σήμερα, το επίπεδο συνεργασίας που εφαρμόζεται για να παραχθούν τα προς το ζην των ανθρώπων είναι μεγαλύτερο από ποτέ.

Αν εξετάσετε τα ρούχα που φοράτε, θα το δείτε. Θα υπάρχει ύφασμα που κατασκευάζεται από μαλλί που παράγεται σε ένα σημείο του κόσμου, προϊόντα βαμβακιού από άλλο σημείο του κόσμου, συνθετικές ίνες οι οποίες γίνονται από πετρέλαιο που εξορύσσεται από το έδαφος κάπου αλλού, όλα μαζί μεταφέρονται σε πλοία ή αεροπλάνα που κινούνται από την εργασία ανθρώπων από πολλές διαφορετικές εθνικότητες.

Ο καθένας από εμάς μπορεί και επιβιώνει μόνο χάρη στην εργασία που πραγματοποιούν πολλές χιλιάδες άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο. Το σύστημα στο οποίο ζούμε είναι στην πραγματικότητα ένα δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των έξι και περισσότερων δισεκατομμυρίων ανθρώπων που αποτελούν τον παγκόσμιο πληθυσμό. Όμως, η οργάνωση του δικτύου βασίζεται σε μια πολύ διαφορετική αρχή από την αρχή της συνεργασίας. Βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο προνομιούχων μειοψηφικών ομάδων οι οποίες ελέγχουν τα εργαλεία, τα μηχανήματα και τη γη που χρειάζονται για την παραγωγή.
Κέρδος

Όποιος άλλος θέλει να έχει πρόσβαση σε αυτά τα πράγματα ώστε να εξασφαλίσει τη ζωή του, πρέπει να δουλέψει για χάρη αυτών των μειοψηφιών και με τους όρους που αυτές επιβάλλουν. Αυτές οι προνομιούχες ομάδες βρίσκεται και σε ανταγωνισμό μεταξύ τους με τον απροκάλυπτο στόχο του κέρδους.

Αν η παραγωγή δεν συμβάλλει στο να βοηθήσει αυτούς τους καπιταλιστές να πετύχουν το στόχο τους, τότε δεν πραγματοποιείται, όσο καταστροφικά και να είναι τα δεινά που προκαλούνται.

"Ανταμοιβή";

Οι απολογητές του καπιταλισμού δικαιολογούν αυτά τα κέρδη με δύο βασικούς τρόπους. Ισχυρίζονται ότι το κέρδος είναι η «ανταμοιβή» που παίρνουν οι καπιταλιστές λόγω της «εγκράτειάς» τους σε σχέση με την κατανάλωση, παρόλο που οι καπιταλιστές καταναλώνουν ασύγκριτα πολλαπλάσια σε σχέση με τους ανθρώπους που απασχολούν στις επιχειρήσεις τους.

Περιγράφουν επίσης το κέρδος ως ανταμοιβή για την «επιχειρηματικότητα», παρόλο που για τη μεγάλη πλειονότητα των καπιταλιστών σήμερα, η επιχειρηματικότητά τους εξαντλείται στο διάβασμα των λογαριασμών κερδών και ζημιών, διότι όλη η τεχνική έρευνα πραγματοποιείται από ανθρώπους που απασχολούν με πολύ χαμηλότερους μισθούς από τον δικό τους. Αυτό που μετράει είναι να ξέρουν πώς να κατοχυρώνουν τις πατέντες, όχι πώς ανακαλύπτονται νέα φάρμακα, πώς φτιάχνεται ένα πρόγραμμα software ή πώς εξορύσσεται το πετρέλαιο.
Ανταμ Σμίθ και Καρλ Μαρξ

Ο άνθρωπος που συνήθως αναφέρεται ως ο πατέρας της καπιταλιστικής οικονομικής επιστήμης, ο Ανταμ Σμιθ, ήταν πολύ πιο έντιμος από τους σημερινούς του διαδόχους. Γράφοντας σε μία εποχή που ο βιομηχανικός καπιταλισμός μόλις απογειωνόταν, στα τέλη του 18ου αιώνα, αναγνώρισε πως ήταν η εργασία που επιτρέπει στους ανθρώπους να αποκομίζουν πλούτο από τη φύση, άρα το κέρδος δεν μπορεί να είναι παρά κλεμμένη εργασία την οποία καταφέρνει και αρπάζει μία προνομιούχα ομάδα από εμάς τους υπόλοιπους μέσω του ελέγχου των εργαλείων, των μηχανημάτων και της γης που χρειάζονται για την παραγωγή.

Τα γραπτά του Σμιθ είχαν αντιφάσεις, αλλά έδωσαν ώθηση στον νεαρό Καρλ Μαρξ να αναπτύξει μία ερμηνεία του καπιταλισμού που αποτελούσε ταυτόχρονα και μία κριτική στον καπιταλισμό.

Ο Μαρξ έβλεπε ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών για να πουλήσουν αγαθά που παράγονται από την εκμετάλλευση της εργασίας άλλων, αναγκαστικά οδηγούσε σε ένα ολόκληρο σύστημα που ξέφευγε από τον ανθρώπινο έλεγχο και στρεφόταν ενάντια στους ίδιους τους ανθρώπους που με την εργασία τους συντηρούν το σύστημα.
"Αλλοτρίωση"

Αυτό που οι υποστηρικτές του καπιταλισμού αποκαλούν «νόμοι της αγοράς» είναι στην πραγματικότητα μορφές καταναγκασμού που προκύπτουν από ένα σύστημα το οποίο μοιάζει με το τέρας του Φρανκενστάιν και έχει στραφεί ενάντια σε αυτούς που το δημιούργησαν. Ο Μαρξ ονόμασε αυτή τη διαδικασία «αλλοτρίωση».

Όμως, το σύστημα δεν ξεφεύγει μόνο από τον έλεγχο αυτών που δουλεύουν μέσα σε αυτό. Ξεφεύγει σε μεγάλο βαθμό και από τον έλεγχο των ίδιων των καπιταλιστών. Κάθε φορά που ένας καπιταλιστής καταφέρνει να συσσωρεύσει και να επεκτείνει τα μέσα για την παραγωγή πλούτου, άλλοι καπιταλιστές αναγκάζονται να κάνουν το ίδιο αν θέλουν να παραμείνουν μέσα στο παιγνίδι.
Συσσώρευση

Ο ανταγωνισμός σημαίνει πως δεν έχουν άλλη επιλογή από το να συσσωρεύουν. Πρέπει να συσσωρεύουν για να αποκομίσουν και άλλα κέρδη, ενώ αποκομίζουν κέρδη για να συσσωρεύουν, σε μία διαδικασία χωρίς τέλος. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να ασκούν διαρκή πίεση προς τα κάτω στους μισθούς εκείνων που δουλεύουν για αυτούς και μία πίεση προς τα πάνω στην ένταση με την οποία απαιτούν να γίνεται η δουλειά.

Μπορούν να επιλέξουν αν θα εκμεταλλεύονται τους εργάτες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αλλά δεν μπορούν να επιλέξουν να μην εκμεταλλεύονται καθόλου τους εργάτες, ούτε καν να τους εκμεταλλεύονται λιγότερο σε σχέση με άλλους καπιταλιστές -εκτός αν θέλουν να χρεοκοπήσουν. Ο καπιταλισμός είναι από πολλές απόψεις ένας ατελείωτος σκυλοκαυγάς: όποιος καπιταλιστής δεν είναι αρπακτικό και προσπαθήσει να φερθεί στους εργάτες καλά και να βάλει τις ανάγκες τους πάνω από το κυνήγι του ανταγωνισμού, δεν θα αντέξει για πολύ...