Πως δημιουργείτε το χρήμα

Πηγή Federal Reserve: http://www.federalreserve.gov/releases/h6/hist/h6hist1.txt
Καταρχάς να πω ότι το πώς δημιουργείτε το χρήμα σήμερα δεν είναι καθόλου εύκολο να εξηγηθεί και υπάρχουν και διάφορες φιλοσοφικές εκδοχές στο τι ακριβώς διαδραματίζετε. Σήμερα θα δώσω ένα πολύ απλό παράδειγμα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν περιορίζετε σε αυτό που θα διαβάστε, καθώς τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα.

Ας πούμε λοιπόν ότι σε μια οικονομία υπάρχουν μόνο 10 φυσικά πρόσωπα και μια τράπεζα. Ας ονομάσουμε αυτή τη χώρα ΔΕΚΑ. Σε αυτή την οικονομία λοιπόν, ο καθένας έχει από € 10 στην τσέπη του εκ των οποίων τα 5 είναι σε κατάθεση στην τράπεζα. Άρα το συνολικό χρήμα στην κυκλοφορία είναι € 100. Επίσης ας υποθέσουμε ότι κανένας δεν χρωστάει.

Τώρα ας υποθέσουμε ότι κάποιος από τους 10 πάει σε ένα μαγαζί και αγοράζει εμπόρευμα από κάποιων άλλον. Ας πούμε ότι πάει κάποιος σε έναν που έχει σίδηρο και αγοράσει σίδηρο αξίας €10. Αντί όμως για ρευστό, του δίνει μια επιταγή μεταχρονολογημένη.

Αυτή η επιταγή είναι μια καινούργια πίστωση. Αυτή η επιταγή όμως είναι και κάτι ακόμα, είναι πραγματικό χρήμα. Και τούτο διότι ο έμπορας μπορεί αυτή την επιταγή να την δώσει κάπου αλλού και επίσης να αγοράσει αγαθά. Άρα τώρα έχουμε € 100 ρευστό και μια πίστωση αξίας €10, η σύνολο €110 που κυκλοφορούν στην αγορά.

Ας κάνουμε μια στάση εδώ να θέσουμε δυο ορισμούς. Το συνολικό ρευστό χρήμα που κυκλοφορεί (τα €100 σε πραγματικό χρήμα δηλαδή) θα το ονομάσουμε Μ1 και το συνολικό χρήμα πλέον των όποιων πιστώσεων (τα €110 δηλαδή) θα το ονομάσουμε Μ3.

Ο παραλήπτης λοιπόν της επιταγής των € 10 πάει σε μια τράπεζα και παίρνει ένα δάνειο €10 με εγγύηση την επιταγή που καταθέτει στην τράπεζα. Άρα το M3 τώρα αυξάνετε στα €120. Στην συνέχεια κάποιος άλλος παίρνει ένα στεγαστικό δάνειο αξίας €20, ανεβάζοντας το Μ3 στα €140.

Τώρα ας πούμε ότι οι 10 κάτοικοι της χώρας, πηγαίνουν και ανοίγουν έναν margin κωδικό σε μια χρηματιστηριακή εταιρεία και αγοράζουν μετοχές αξίας €10 με margin. Το Μ3 τώρα έχει φτάσει τα €150.

Ανακεφαλαίωση.

Μ1 - Αρχικό χρήμα σε κυκλοφορία = €100

Μ3 - Πιστώσεις + Μ1 = €150
€10 σε επιταγή για σίδηρο
€30 για στεγαστικό
€10 για margin αγορές.

Είπαμε αρχικά ότι από τα €10 που έχει ο καθένας, τα €5 είναι σε καταθέσεις στην τράπεζα. Άρα η τράπεζα είχε μόνο €50 προς δανεισμό. Η τράπεζα πλέον δεν έχει άλλα λεφτά, διότι τα δάνεισε όλα. Επίσης τα υπόλοιπα 5 του καθενός τα έχει σε στο χέρι.

Τώρα η τράπεζα πακετάρει όλες τις πιστώσεις που έχει (σύνολο €50) και εκδίδει ένα ομόλογο (ABS – asset backed security), όπου η εγγύηση για το ομόλογο αυτό είναι οι απαιτήσεις που κάνει να εισπράξει από τις πιστώσεις που έχει εκδώσει. Με λίγα λόγια, η τράπεζα πουλάει τον δανεισμό της.

Οι 10 κάτοικοι της χώρας λοιπόν, δίνουν τα υπόλοιπα €5 που έχει ο καθένας στο χέρι, και αγοράζουν το ομόλογο αυτό. Η τράπεζα δεν έχει πλέον δανεισμό, και έχει εισπράξει και πάλι τα χρήματα των καταθέσεων. Σημαντικό να προσέξτε τώρα σε αυτή τη συναλλαγή είναι ότι, το ρίσκο της μη πληρωμής πλέον το έχουν οι ομολογιούχοι και όχι η τράπεζα.

Άρα η τράπεζα έχοντας και πάλι €50 σε καταθέσεις, μπορεί και πάλι να αρχίζει να δανείζει λεφτά με παρόμοιο τρόπο που είπαμε πιο πριν. Ας κοιτάξουμε τώρα πως έχουν διαμορφωθεί οι νομισματικοί δείκτες μας.

Μ1 ακόμα είναι €100
Μ3 τώρα όμως είναι €200 (λόγου του πρόσφατου ομόλογου που εκδόθηκε)

Προσέξτε κάτι μέχρι τώρα, ρευστό ακόμα δεν έχει αλλάξει χέρια, οι όποιες συναλλαγές έχουν γίνει αποκλειστικά από πιστώσεις. Το συνολικό χρήμα έχει αυξηθεί κατά 100% χωρίς να χρησιμοποιήσουμε ακόμα ρευστό.

Βέβαια πολλές πιστώσεις λήγουν, η ξεπληρώνονται. Έτσι λοιπόν η τράπεζα και τα ομόλογα συνεχώς ανανεώνονται η εκδίδονται καινούργια. Όλη αυτή η ρευστότητα ανακυκλώνετε συνεχώς στο σύστημα, είτε μέσο τραπεζών είτε μέσο των αγορών κεφαλαίου. Όσο υπάρχει ανάπτυξη, αυτό μεγαλώνει. Όσο ο κόσμος αισθάνεται σιγουριά, τόσο ανοίγετε συνεχώς.

Ας δούμε λοιπόν τώρα ένα πραγματικό παράδειγμα. Δυστυχώς στοιχειά για την χώρα μας, δεν βρίσκω και αναγκάζομαι να χρησιμοποιώ παραδείγματα από την Αμερική. Σαν πολλά άλλα σε αυτή τη χώρα, είτε είναι πολύ καλά κρυμμένα, είτε δεν ύπαρχου καθόλου.

Να πω επίσης ότι όχι μόνο υπάρχουν διαφορές από χώρα σε χώρα όσο αναφορά τι ακριβώς είναι χρήμα και πως μετράμε την συνολική κυκλοφορία, αλλά υπάρχουν και διαφωνίες μεταξύ οικονομολόγων μέσα στις ίδιες τι χώρες. Δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, απλά προσπαθώ να δώσω να καταλάβετε τις βασικές αρχές.
Η στήλη από αριστερά δείχνει την κυκλοφορία M1 & Μ3 σε τρισεκατομμύρια δολάρια και η δεξιά στήλη μας δείχνει την αναλογία M3/M1. Η μπλε γραμμή είναι το M1, η κόκκινη είναι το M3 και η γκρίζα γραμμή είναι ο λόγος M3/M1. Η αναλογία δηλαδή ρευστού προς συνολικού χρήμα.

Αν κοιτάξουμε θα δούμε ότι το 1959 η αναλογία M3/M1 ήταν περίπου 2. Σήμερα αυτή η αναλογία είναι 7. Επίσης κοιτάζοντας το διάγραμμα βλέπουμε ότι το Μ1 από το 1993 μέχρι και σήμερα δεν έχει αυξηθεί καθόλου. Αυτό που έχει αυξηθεί είναι το Μ3. Από το 1993 δηλαδή και μέχρι σήμερα, ο μέσος Αμερικανός βασίζετε αποκλειστικά σε πιστώσεις παρά σε πραγματικό χρήμα που έχει στην τσέπη.

Τώρα ειλικρινά, δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό η κακό. Και εκτιμώ ότι κανένας άλλος επίσης δεν μπορεί να απαντήσει. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το χρήμα σήμερα δεν είναι αυτό που ήταν πριν από 100 χρόνια.

Το χρήμα σήμερα είναι πολλαπλά πράγματα, αλλά είναι κυρίως πιστώσεις που μπαίνουν στο σύστημα και λιμνάζουν εκεί σχεδόν επ-αορίστου. Μάλιστα δε, σήμερα οι πιστώσεις δεν ξεχρεώνονται, παρά αναχρηματοδοτούνται.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η συνολική κυκλοφορία του χρήμα ίσως να είναι πολύ περισσότερο από ότι μπορούμε να φανταστούμε. Κάθε φορά που ο μπακάλης της γειτονιάς δίνει πίστωση, κάθε μεταχρονολογημένη επιταγή που κυκλοφορεί, κάθε γραμμάτιο που εκδίδετε και κάθε τι με πίστωση αυξάνει την συνολική κυκλοφορία του χρήμα. Επειδή στη χώρα μας το ποσοστό της μαύρης οικονομίας είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από τους άλλους, υπάρχει περίπτωση ένα μεγάλο μέρος των πιστώσεων που εκδίδονται να μην μπορούν να καταγράφουν σωστά από την στατιστική υπηρεσία του κράτους.

Η κατάληξη είναι ότι το χρήμα σήμερα ταυτίζετε με την ικανότητα πίστωσης. Η πιστοληπτική ικανότητα παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο από ότι στο παρελθόν και οι δείκτες φερεγγυότητας και ικανότητα αποπληρωμής είναι το κλειδί της επιτυχίας.

Η εκτίμηση μου για το ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν επ-αορίστου χαμηλά, έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με την ραγδαία αύξηση αυτών των πιστώσεων τα τελευταία χρόνια.

Καλός η κακός, οι δυτικές οικονομίες γίνονται ολοένα και πιο μοχλευμένες. Σε συνδυασμό με τα πολύ πολύπλοκα παράγωγα προϊόντα που αυξάνονται συνεχώς, οι δυτικές οικονομίες έχουν περιορίσει τον κίνδυνο αυτής της μόχλευσης μέχρι τώρα. Θα είναι όμως έτσι για πάντα; Ίδωμεν και αυτό στο μέλλον.


Γιώργος Καισάριος