Η χρήση ιστορικών

Η ιδεολογική, πολιτική ή άλλη χρήση της Ιστορίας δεν είναι φαινόμενο νέο. Ο Θουκυδίδης μάς παραδίδει (εδώ μεταφρασμένος από τον Ελευθέριο Κ. Βενιζέλο) ότι «[...] οι περισσότεροι από τους Αθηναίους νομίζουν ότι ο Ιππαρχος ήτο πράγματι τύραννος, όταν εφονεύθη από τον Αρμόδιον και τον Αριστογείτονα, και αγνοούν ότι ο μεν Ιππίας, ως πρεσβύτερος των υιών του Πεισιστράτου, ήσκει την αρχήν, ενώ ο Ιππαρχος και ο Θεσσαλός ήσαν απλώς αδελφοί του [...]». Και όμως πέρασαν στην Ιστορία ως τυραννοκτόνοι και έτσι τιμήθηκαν –γιατί προφανώς ήταν πολιτικά αναγκαίο– και όχι ως οι μοιραίοι ήρωες μιας συνηθισμένης στην αρχαία Αθήνα «ερωτικής περιπετείας».

Η Ιστορία χρησιμοποιείται από χιλιετιών ως εργαλείο διδακτικό, πολιτικό, ιδεολογικό ή άλλο, και όπως κάθε εργαλείο πρέπει να αποκτήσει, κάθε φορά, το σχήμα, την υφή και τις δυνατότητες οι οποίες είναι αναγκαίες για να αποδώσει το έργο που θέλει ο εκάστοτε χρήστης της, ο οποίος, συνήθως, δεν είναι θεράπων της επιστήμης της. Γι’ αυτό και οι αγοραίοι αφηγητές της «δημόσιας ιστορίας», είτε είναι Ελληναράδες ρήτορες στα παραθύρια είτε οσκαρούχοι σκηνοθέτες του Χόλιγουντ, άλλα τα υπερτονίζουν, άλλα τα υποβαθμίζουν, άλλα τα αποσιωπούν και άλλα τα αλλοιώνουν. Ετσι βλέπουμε μόνο τις σφαγές των αλλοεθνών και των αλλοθρήσκων σε βάρος του δικού μας έθνους ή βλέπουμε εκείνον τον ταλαντούχο Ρομπέρτο Μπενίνι να δείχνει τους Αμερικανούς –και όχι πράγματι τους Σοβιετικούς του Στάλιν– να απελευθερώνουν ένα στρατόπεδο που η όψη του παραπέμπει στο Αουσβιτς Μπιρκενάου και να αποσπά έτσι το Οσκαρ.


Στους καιρούς μας, πολλοί αμφισβητούν εμμέσως το χρονικό, γεωγραφικό και ιδεολογικό εύρος του φαινομένου της Ιστορίας ως εργαλείου επιβολής, αναφερόμενοι επιμόνως σε περιπτώσεις του πρόσφατου παρελθόντος στις οποίες, κατά σύμπτωση, ο χρήστης ή οι χρήστες φαίνεται να είναι, σχηματικά ταγμένοι, με την ομάδα του «έθνους». Ετσι μένουν συχνά στο απυρόβλητο της κριτικής των διανοουμένων οι τεράστιες παγκόσμιας δυναμικής, πολυδάπανες πολυμιντιακές μηχανές διαμόρφωσης υπηκόων μέσω της χρήσης της Ιστορίας. Ετσι τα παιδιά μας μαθαίνουν για μιαν Ευρώπη του 20ού αιώνα όπου το φως εμάχετο το σκότος, όπως οι καλοί και οι κακοί του παραμυθιού τάχα. Και αγνοούν ότι οι καλοί της Ευρώπης ήσαν στην Αφρική και αλλού ίδιοι με τους κακούς της Γηραιάς Ηπείρου μας, οι οποίοι δεν είχαν το προνόμιο της βαρβαρότητας και βεβαίως ούτε το προνόμιο του πολιτισμού.

Ομως η επιλεκτική κριτική της ιδεολογικής χρήσης της Ιστορίας από τους διανοουμένους είναι μια στάση, νιώθεται. Είναι συμφυής με τον ιδεολογικό τους οίστρο, αλλά και υπαγορεύεται από το καθήκον τους ως ενεργών πολιτών. Το πρόβλημα είναι με εκείνους εκ των επιστημόνων ιστορικών που εμφανίζονται –βεβαίως εν ονόματι της επιστήμης– ως πολέμιοι της ιδεολογικής χρήσης της Ιστορίας και κήνσορες μόνον των ρητόρων, που δεν έχουν προσχωρήσει –όπως αυτοί μήπως;– στο πνεύμα της υπερεθνικής «αυτοκρατορίας» το οποίο –πάντα στη διάρκεια των αιώνων– άμβλυνε και αμβλύνει τα εθνικά πάθη πρός όφελός της. Γι’ αυτό μπορούμε να μιλάμε για χρήση κάποιων ιστορικών.
Του Μιχαλη N. Κατσιγερα