Κατανάλωση ή δημοκρατία;

The Guardian

Καθώς διαβάζετε τις ανά χείρας γραμμές, ρίξτε μια ματιά στα πράγματα που έχετε γύρω σας. Είστε περικυκλωμένοι από σύμβολα της καταναλωτικής κοινωνίας. Δεν είναι μόνο τα ρούχα σας που το προδίδουν, αλλά και το ρολόι σας, το MP3, η τσάντα σας και τα έπιπλά σας. Περιβάλλεστε από μάρκες που σας ορίζουν. Θα μου πείτε, δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα; Η απάντηση είναι, όχι.

Ανέκαθεν καταναλώναμε για να ζήσουμε. Ωστόσο, η υπερκατανάλωση είναι τάση των τελευταίων 30 χρόνων. Πολλοί αρνούνται να πιστέψουν ότι ζούμε όπως οι στρατιώτες σε μία αποικία τερμιτών, όπου μοναδικός σκοπός μας είναι να συνδράμουμε στην αναπαραγωγή ενός συστήματος, το οποίο δεν ελέγχουμε. Πιστεύουν πραγματικά ότι δεν είναι θύματα της μόδας και ζουν μια ελεύθερη ζωή. Η αλήθεια είναι όμως ότι δεν είναι μόνο το τι αγοράζουμε που αναδεικνύει τον καταναλωτικό ψυχαναγκασμό μας, αλλά και το τι δεν αγοράζουμε. Καταναλώνουμε για να ορίσουμε την ταυτότητά μας, να κερδίσουμε τον σεβασμό και την εκτίμηση των άλλων, να διασφαλίσουμε το κοινωνικό μας status. Τα καταναλωτικά αγαθά είναι ο βασικός τρόπος μέσω του οποίου αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους και επηρεάζουν άμεσα όλες τις πτυχές της ύπαρξής μας και της γνώσης μας για τον κόσμο.

Ενα βιομηχανικό - καταναλωτικό σύμπλεγμα σχεδιαστών, διαφημιστών, ψυχολόγων και πωλητών εργάζεται άοκνα για τη δημιουργία νέων αναγκών και επιθυμιών. Εξαιτίας αυτού του συμπλέγματος υπάρχουν περισσότερα κινητά και πιστωτικές κάρτες στις δυτικές χώρες από κατοίκους.

Η κατάσταση αυτή δεν επιβαρύνει μόνο το περιβάλλον, αλλά και την ίδια μας την ψυχοσύνθεση, αφού εξοντωνόμαστε καθημερινά στη δουλειά για να αποκτήσουμε Prada. Πάντοτε μένουμε ανικανοποίητοι και θέλουμε να αγοράζουμε κι άλλα, κι άλλα... η πιο επικίνδυνη συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι ότι εξαφανίζονται σταδιακά οι εναλλακτικοί τρόποι διαβίωσης. Στις μέρες μας, τα όνειρα για μια καλή ζωή εξαντλούνται στα έγχρωμα διαφημιστικά έντυπα για καινούργιες κουζίνες και αμάξια. Νιώθουμε την ανάγκη να συμμετέχουμε σε αυτόν τον μύλο, αφού αν απέχουμε θα θεωρηθούμε αφύσικοι ή περιθωριακοί: αποτυχημένοι καταναλωτές. Εχουμε έτσι καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερη κοινωνία, γιατί η μόνη κοινωνία είναι η καταναλωτική κοινωνία.

Η αγορά επεκτείνεται συνεχώς σε περισσότερες πτυχές της ζωής μας, στην προσπάθειά της να μεγιστοποιήσει το κέρδος. Δεν μπορεί να πάει πλέον κανείς πουθενά με την οικογένειά του τα Σαββατοκύριακα, εκτός από τα εμπορικά κέντρα. Ο κύκλος γίνεται φαύλος: ψωνίζουμε για να νιώσουμε λιγότερο δυστυχισμένοι, αλλά είμαστε δυστυχισμένοι ακριβώς γιατί ζούμε αυτή τη μονοδιάστατη ζωή που επικεντρώνεται γύρω από τα ψώνια. Οσο καταναλώνουμε τόσο περιορίζονται οι εναλλακτικές λύσεις.

Είναι πραγματικά τρομακτικό ότι βρισκόμαστε ακόμη στην κορυφή του παγόβουνου της «καταναλωτικοποίησης» του κόσμου μας. Οι μηχανές αναζήτησης που χρησιμοποιούμε κάθε μέρα στο Διαδίκτυο συγκεντρώνουν έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών για εμάς και τις προτιμήσεις μας, ώστε να μας στέλνουν στοχευμένες διαφημίσεις σε αναδυόμενα παράθυρα. Οι επιστήμονες εργάζονται για την τροποποίηση των τροφών ώστε να δίνουν σήματα στον εγκέφαλό μας ότι πεινάμε κι άλλο. Οι νευρολόγοι προσπαθούν να ανακαλύψουν το κουμπί «αγόρασε» στο κεφάλι μας.

Ποιος μπορεί να αντιπαλέψει αυτήν την μονοδιάστατη κουλτούρα; Σίγουρα όχι τα μεγάλα πολιτικά κόμματα που αντιπροσωπεύουν ελάχιστες παραλλαγές του συνθήματος «καταναλώστε». Ούτως ή άλλως, οι ηγεσίες τους συμπεριφέρονται ως πωλητές, δοκιμάζοντας πολιτικές για να δουν τι πουλάει καλύτερα και μπορεί να διασφαλίσει μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά. Στο μεταξύ, οι επιχειρήσεις σφετερίζονται ό, τι έχει απομείνει από το λεξιλόγιο της δημοκρατίας. Συγκεκριμένη μάρκα μπισκότων στη Βρετανία διοργάνωσε πρόσφατα εκλογές για να αποφασίσει το κοινό τι νέες γεύσεις θέλει. Αλυσίδα καφετεριών στην ίδια χώρα έχει ως σκλόγκαν «ο λαός αποφάσισε», υποστηρίζοντας ότι 7 στους 10 Βρετανούς προτιμούν τον δικό της καφέ από εκείνον της ανταγωνίστριάς της.

Ο ολοκληρωτισμός, η κοινωνία δηλαδή όπου οι εναλλακτικοί τρόποι ζωής έχουν εξαφανιστεί, επρόκειτο υποτίθεται να ξεπηδήσει από τις ιδεολογίες της κομμουνιστικής αριστεράς ή της φασιστικής δεξιάς. Ο ολοκληρωτισμός όμως είναι ήδη εδώ και μας χαμογελάει παροτρύνοντάς μας να ψωνίσουμε κάτι ακόμη. Η μπότα του έχει το χρώμα και το στυλ που θα φορεθεί αυτή τη σεζόν. Οι ζωές μας παρακολουθούνται, καταγράφονται και οργανώνονται, όχι με βάση τις πολιτικές μας πεποιθήσεις, αλλά τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Τα Gucci πήραν τη θέση του γκούλαγκ.

Εχουμε άραγε φτάσει στο σημείο δίχως επιστροφή; Οχι! Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο έχουν αποφασίσει να αγοράζουν με ηθικά κριτήρια και να αγοράζουν λιγότερο. Ανταλλάσσουν χρήμα με χρόνο, αγγαρεία με δημιουργικότητα και την ελευθερία να διαλέγεις προϊόντα με την ελευθερία να διαλέγεις ζωή. Οι άνθρωποι αυτοί όμως δεν αντιπροσωπεύονται πολιτικά. Δεν υπάρχει κόμμα που να μιλάει για την ανάγκη να χρησιμοποιηθούν με σύνεση και φειδώ οι περιορισμένες πηγές του πλανήτη μας. Το αντίθετο μάλιστα. Το πρόσφατο σκάνδαλο με τα προσωπικά έξοδα των βουλευτών στη Βρετανία απέδειξε ότι οι εθνικοί αντιπρόσωποι ενδιαφέρονται περισσότερο να αλλάξουν σπίτι, παρά να αλλάξουν τον κόσμο. Οπως και κάθε άλλος καταναλωτής, αντιπροσωπεύουν τα στενά ιδιωτικά τους συμφέροντα και επιδιώκουν την εκπλήρωση των καταναλωτικών τους ονείρων.

Η καταναλωτική κοινωνία και η δημοκρατία είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Θέλουμε το ένα ή το άλλο; Μόλις που έχουμε χρόνο να αποφασίσουμε. Καταναλωτές του κόσμου ενωθείτε! Δεν έχετε τίποτε να χάσετε, παρά μόνο τις αλυσίδες καταστημάτων.
Η Καθημερινή