Το σχόλιό του για τις σημερινές ευρωεκλογές το έκανε με μια γελοιογραφία στο εξώφυλλό μας. Σ' αυτές τις σελίδες, χειμαρρώδης και αιρετικός όπως πάντα, ο πολυβραβευμένος πολιτικός γελοιογράφος της βρετανικής εφημερίδας «Guardian» μάς μίλησε για την ανατρεπτική δουλειά του, για την κρίση στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, για τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την καθημερινότητά μας η Ε.Ε., για τα προσωπεία των πολιτικών, για την έντυπη δημοσιογραφία στα χρόνια του ίντερνετ. Το σχόλιό του για τις σημερινές ευρωεκλογές το έκανε με μια γελοιογραφία στο εξώφυλλό μας. Σ' αυτές τις σελίδες, χειμαρρώδης και αιρετικός όπως πάντα, ο πολυβραβευμένος πολιτικός γελοιογράφος της βρετανικής εφημερίδας «Guardian» μάς μίλησε για την ανατρεπτική δουλειά του, για την κρίση στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, για τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την καθημερινότητά μας η Ε.Ε., για τα προσωπεία των πολιτικών, για την έντυπη δημοσιογραφία στα χρόνια του ίντερνετ.
Είναι ψηλός, επιβλητικός, απρόβλεπτα δημιουργικός και μ' ένα τρανταχτό γέλιο που θυμίζει ηφαιστειακή έκρηξη. Τα λόγια του, όπως και τα σκίτσα του, κινούνται σαν οδοστρωτήρας εναντίον του πολιτικού κατεστημένου της χώρας του - και όχι μόνο. Συναντήσαμε τον ανατρεπτικό 58χρονο άγγλο πολιτικό γελοιογράφο Στιβ Μπελ στο σπίτι του, στο Μπράιτον της Αγγλίας. Αφορμή για την κουβέντα μας ήταν η έκθεση πολιτικών σκίτσων που επιμελείται και στην οποία συμμετέχει, με τίτλο «Maggie, Maggie, Maggie». Η έκθεση, που ξεκίνησε στις 4 Μαΐου (τελειώνει στις 26 Ιουλίου) στο Μουσείο Σκίτσων του Λονδίνου, γίνεται με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από την πρώτη εκλογή της Μάργκαρετ Θάτσερ στην πρωθυπουργία της χώρας.
Ο Μπελ είναι ο βασικός πολιτικός σκιτσογράφος της εφημερίδας «Guardian» από το 1981, όταν ξεκίνησε στις σελίδες της το σκίτσο του «If...» (αν...) που συνεχίζεται ώς σήμερα. Εχει συνεργαστεί και με άλλα προοδευτικά αγγλικά έντυπα, όπως το «New Statesman» και το «Private Eye». Η δουλειά του, που έχει βραβευτεί πολλές φορές, χαρακτηρίζεται από σουρεαλισμό και καυτή σάτιρα, ενώ τα σκίτσα του ανακηρύχθηκαν το 2003 από την εφημερίδα «Observer» ως μία από τις 50 πιο αστείες κωμικές δημιουργίες στην Αγγλία.
Τι σας ώθησε να γίνετε πολιτικός γελοιογράφος; «Ξεκίνησα να σχεδιάζω το δάσκαλό μου για πλάκα στο σχολείο όταν ήμουν 5-6 χρόνων. Με επηρέασε πολύ τότε ένας συμμαθητής μου που σχεδίαζε πολύ αστεία και πολύ καλύτερα από μένα τόσο το διευθυντή μας, που ήταν ένας αυταρχικός και χοντρός τύπος με γυαλιά, όσο και τον τότε πρωθυπουργό των Εργατικών Χάρολντ Γουίλσον. Τότε τα σχολεία ήταν πολύ αυστηρά και τα αστεία σκίτσα μας ήταν μια μορφή αντίδρασης στο σύστημα αυτό.
»Από την άλλη, ο πατέρας μου αγόραζε καθημερινά την εφημερίδα "Daily Mail" και το εβδομαδιαίο περιοδικό "Punch" και χάζευα το σχεδιασμό στα πολιτικά σκίτσα των σκιτσογράφων Ιλινγκγουορθ και Τρογκ αντίστοιχα, μια και δεν καταλάβαινα τι έγραφαν. Αργότερα, ως έφηβος, ανακάλυψα τον κόσμο των αμερικάνικων κόμικς. Ολες αυτές οι επιρροές με έκαναν να αγαπήσω το μοναδικό στα κόμικς, αυτό που κανένα άλλο μέσο δεν μπορεί να πιάσει τόσο καλά: το ότι, δηλαδή, δείχνουν και μεταδίδουν έναν τόσο ζωντανό και άμεσο κόσμο».
Ως πολιτικός γελοιογράφος πώς αντιμετωπίζετε τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής μας; «Ο Σαρκοζί είναι από τους ηγέτες που λατρεύω να σχεδιάζω. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσεις να σχεδιάσεις την καρικατούρα του, είναι ο ίδιος μια κινούμενη καρικατούρα! Και έχει ιδιαίτερη προσωπικότητα, είναι ένας απόλυτος εγωμανής. Φυσικά, κατανοώ και σχεδιάζω καλύτερα (νομίζω) τους άγγλους πολιτικούς. Αν και για τον Μπερλουσκόνι δεν χρειάζεται να είσαι Ιταλός για να δεις ότι είναι απατεώνας. Για τον Ομπάμα, πάλι, αν δεν κάνει κάτι με το οποίο πραγματικά διαφωνώ, τι μπορώ να κάνω; Η πολιτική γελοιογραφία είναι ένα επιθετικό μέσο. Πάντα έχεις την τάση να επιτίθεσαι σε κάποιον ή σε κάτι».
Τι σκέφτεστε γι' αυτές τις ευρωεκλογές; Μπορούν να προσφέρουν κάποια ελπίδα στους ευρωπαίους πολίτες ή είναι ένα εργαλείο στα χέρια της ευρωπαϊκής ελίτ; «Αυτό είναι πάντα το πρόβλημα της Ευρώπης, γιατί είναι ένα καπιταλιστικό κλαμπ. Γι' αυτό στην Αγγλία η Αριστερά είναι, παραδοσιακά, ενάντια στην Ε.Ε. Αλλά είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν υπερεθνικά σώματα διακυβέρνησης. Η ΕΟΚ και η Ευρώπη συγκρατούσαν τις ακρότητες της Θάτσερ. Είναι σημαντικό να υπάρχει αυτή η ευρωπαϊκή επιρροή που περιορίζει εθνικιστικά και άλλα ακραία φαινόμενα σε μια χώρα.
»Υπάρχει πάντα αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα· γενικά οι άνθρωποι δεν σκέφτονται την Ευρώπη με βάση δημοκρατικούς όρους, δεν τη βλέπουν ως κάτι που όλοι εμείς ελέγχουμε. Είναι πολύ δύσκολο ν' αλλάξουμε αυτήν τη νοοτροπία. Ακόμη και στην Αμερική, όπου όλοι μιλάνε την ίδια γλώσσα, δεν το έχουν πετύχει. Και δεν ξέρω πώς μπορεί να το πετύχει κανείς αυτό. Υπάρχουν τόσοι εθνικισμοί στην Ευρώπη -που μας έδωσαν στο παρελθόν δύο παγκόσμιους πολέμους και τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία- και σ' αυτές τις ευρωεκλογές έχουμε πολλά μικρά αλλά επικίνδυνα εθνικιστικά κόμματα, τα οποία εκφράζουν τέτοιες μεσαιωνικές απόψεις».
Για χρόνια η Θάτσερ ήταν ο κύριος στόχος των γελοιογραφιών σας. Ποια ήταν τα αποτελέσματα της θητείας της και πώς επηρέασαν τη δουλειά σας; «Πρώτον, έσπειρε μαζική ανεργία. Μέσα σε δύο χρόνια οι άνεργοι τριπλασιάστηκαν από το 1 εκατομμύριο στα 3, κάτι που είχε να γίνει από τη δεκαετία του '30. Εκλεισε ένα μεγάλο μέρος της βρετανικής βιομηχανίας με βάση την "ξερή" νομισματική της πολιτική. Οι Συντηρητικοί τότε έλεγαν: "Ηταν αναγκαίο να γίνει αυτό το ξεκαθάρισμα, για να γίνει η βιομηχανία σφριγηλή και αποτελεσματική"... όλες αυτές τις ρητορικές ηλιθιότητες. Πλήρωνε τα επιδόματα ανεργίας με τα χρήματα από το πετρέλαιο που ήταν τότε άφθονο στη Βόρεια Θάλασσα. Μιλούσε για καταπολέμηση του πληθωρισμού, αλλά όταν αποσύρθηκε από την πρωθυπουργία ο πληθωρισμός ήταν υψηλότερος από όταν είχε πρωτοεκλεγεί.
»Ομως, ο πραγματικός "θρίαμβος" της Θάτσερ ήταν το απόλυτο ξαναγράψιμο της Ιστορίας. Ετσι οι γελοιογραφίες μου την περίοδο εκείνη είχαν γίνει το αντίδοτό μου απέναντι σ' αυτόν τον πολιτικό εφιάλτη. Και αυτή η αρνητική κοινωνικο-οικονομική κατάσταση γύρω μου με έκανε, νομίζω, ακόμη πιο δημιουργικό γελοιογράφο. Το στήθος μου καιγόταν από οργή και απογοήτευση όταν έβλεπα την καταραμένη Μάγκι! Εβγαζα, λοιπόν, τα απωθημένα μου γι' αυτήν και την τερατώδη πολιτική της πάνω στα σκίτσα μου...»
Συμφωνείτε με το σχόλιο του μακαρίτη Φρανσουά Μιτεράν γι' αυτήν, που είπε ότι «Εχει τα μάτια του Καλιγούλα και το στόμα της Μονρόε»; «Ναι, είναι πολύ εύστοχη παρατήρηση! Κι αυτό, γιατί τα μάτια της έχουν κάτι τρελό. Το αριστερό μάτι της είναι ορθάνοιχτο και κοιτάζει με μια αλλόκοτη γωνία σαν τρελό, ενώ το δεξί της είναι ελαφρά κλειστό και κουκουλωμένο. Για μένα αυτό συνοψίζει το γεγονός ότι πάντα υπήρχε μια τρέλα που χαρακτήριζε τη Θάτσερ. Γι' αυτό και εστίασα στην τρέλα των ματιών της στις γελοιογραφίες μου. Αλλοι γελοιογράφοι τόνιζαν τη μύτη ή τα πόδια της, αλλά έπεσαν τελείως έξω. Το τρελό, γουρλωμένο αριστερό της μάτι που σε κοιτάζει χαρακτηρίζει αυτήν και τη δεξιά πολιτική της τρέλα! Στο βιβλίο μου "Το μάτι του Μπελ" έχω αφιερώσει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στα μάτια της, που εξηγεί τα πάντα...»
Πώς αντιμετωπίζετε τα τέλεια κατασκευασμένα και αποστειρωμένα προσωπεία που υιοθετούν οι πολιτικοί χάριν της εικόνας τους κατά παραγγελίαν των «ίματζ μέικερ»; «Οι σύγχρονοι πολιτικοί σπαταλάνε τεράστια ποσά για την κατασκευή της δημόσιας εικόνας τους· γι' αυτό έχουμε, ως γελοιογράφοι, το σχεδόν ιερό καθήκον να κοιτάξουμε πίσω απ' αυτήν και να την καταστρέψουμε. Είναι κάτι για το οποίο μάχομαι όλα αυτά τα χρόνια με τα σχέδιά μου».
Πότε ένα πολιτικό σκίτσο μιλά κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη; «Αν συμβεί αυτό, σημαίνει ότι κάτι αληθινό υπάρχει στο σκίτσο. Τα καλύτερα πολιτικά σκίτσα είναι αυτά για τα οποία αισθάνεσαι πως τόνισες κάποιο στοιχείο αληθινό για τον πολιτικό που σχεδίασες. Και αν είναι και αστεία, παράλληλα, αυτό βοηθάει, επίσης. Οπως και το να είναι σουρεαλιστικά. Αλλά γι' αυτό δεν χρειάζεται να προσπαθήσεις τόσο πολύ, μια και η πολιτική είναι, ούτως ή άλλως, σουρεαλιστική».
Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία που σας οδήγησε να σχεδιάσετε τον Μπλερ ως ψυχωτικό και παράφρονα και τον Μπους ως χιμπατζή; «Ως σκιτσογράφος, χρησιμοποιείς τις εικόνες μεταφορικά. Βλέπεις ότι η πολιτική του Μπλερ είναι η απευθείας συνέχεια της πολιτικής της Θάτσερ και, συμπτωματικά, από οπτική άποψη έχει κι αυτός το ίδιο παρανοϊκό μάτι, οι δε εικόνες τους έχουν όμοια χαρακτηριστικά με την πολιτική τους. Κατέληξα, λοιπόν, στο ιδεατό σκίτσο του Μπλερ στο συνέδριο των Εργατικών το 1994, όταν είχε πρωτοεκλεγεί αρχηγός του κόμματος. Εκεί παρατήρησα ότι το αριστερό του μάτι είχε μια περιέργη λάμψη, ήταν το ίδιο τρελό με της Θάτσερ. Τόνισα και τα μεγάλα αφτιά και τα μεγάλα δόντια του, προσέχοντάς τον την ημέρα που έβγαζε τον πρώτο μεγάλο λόγο του μετά την εκλογή του. Ημουν ο πρώτος που τον σχεδίασε έτσι και αποδείχτηκα προφητικός για την τρέλα του.
»Για το σκίτσο του Μπους, ένα μήνα μετά την εκλογή του το 2000, οδηγήθηκα από τον Ρίγκαν. Θυμήθηκα τότε ότι ο Ρίγκαν, ο άλλος μεγάλος υπερσυντηρητικός και βλάκας πρόεδρος των ΗΠΑ (με τον οποίο διαισθανόμουν ότι ο Μπους πολιτικά έμοιαζε πάρα πολύ), είχε παίξει πιο παλιά, όντας ηθοποιός, σε μια ταινία με τίτλο "Bedtime for Bonzo" (Ωρα για ύπνο για τον Μπόνζο), στην οποία πρωταγωνιστούσαν αυτός και ένας χιμπατζής, ο Μπόνζο! Αμέσως είπα, "Θα σχεδιάσω τον Μπους σαν τον Μπόνζο του Ρίγκαν, γιατί ήταν κι εκείνος ένας δεξιός της παλιάς σχολής". Μόλις τον σχεδίασα, αυτό ήταν! Οταν αργότερα επισκέφθηκε την Ευρώπη, τον σχεδίασα πάλι να κατε- βαίνει σαν χιμπατζής τα σκαλιά του προεδρικού αεροπλάνου. Και η πλάκα είναι πως αργότερα εγώ και πολλοί άλλοι είδαμε ότι, όντως, μοιάζει με χιμπατζή! Αν και είναι λίγο προσβλητικό για τους χιμπατζήδες, βέβαια, να τους συγκρίνεις με τον Μπους...»
Τι αντιδράσεις είχατε για το σκίτσο του Μπους, όπως και για κάποια άλλα σκίτσα σας; «Πολύ συχνά τα πετυχημένα σκίτσα εκφράζουν αυτό που διαισθάνεται ο πολύς κόσμος για ένα πρόσωπο. Βέβαια, κάποιοι Αμερικανοί μού έλεγαν, "Πώς τολμάς να παρουσιάζεις έτσι τον πρόεδρό μας;", αλλά νομίζω ότι ακόμη κι αυτοί θα πείστηκαν από τα μετέπειτα τραγικά καμώματά του για το πόσο δίκιο είχα».
Η γενικότερη κρίση, από την πολιτική ώς την οικονομία, που επικρατεί στον κόσμο αυτόν τον καιρό έχει επηρεάσει τη δουλειά σας; «Πώς μπορείς να την αποφύγεις ως γελοιογράφος; Δεν ξέρω τι μπορεί να γίνει γι' αυτήν την κρίση ή τι μπορώ να κάνω εγώ ο ίδιος απέναντί της. Είναι πολύ ενδιαφέρον πως στην πολιτική όλα είναι στον αέρα τώρα. Τα πράγματα αλλάζουν, αλλά το πρόβλημα είναι ότι τα πράγματα που πρέπει να αλλάξουν δεν αλλάζουν και αυτό που αλλάζει είναι μόνο η επιφάνειά τους, τα πρόσωπά τους και όχι η ουσία τους. Αυτά τα πράγματα μπορεί να αντανακλώνται στη δουλειά μου, αλλά είναι δύσκολο να πω αν όντως αυτό κάνω».
Στην εποχή της κυριαρχίας του ίντερνετ ποιο είναι το μέλλον της γελοιογραφίας στις εφημερίδες; «Καλή ερώτηση και δεν έχω κάποιαν απάντηση! Πώς θα βγάλεις το ψωμί σου από τις γελοιογραφίες; Αυτή είναι η ερώτησή μου. Νομίζω ότι πάντα θα χρειαζόμαστε τις εφημερίδες. Γιατί εκείνο που κάνουν είναι απαραίτητο και θα υπάρχει πάντα ζήτηση γι' αυτό. Για το αν οι εφημερίδες θα βγάλουν ποτέ χρήματα από το ίντερνετ δεν το γνωρίζω. Κανείς δεν ξέρει, νομίζω.
»Ολοι ψάχνουμε τώρα το μοντέλο αυτό που θα μας κάνει να βγάζουμε χρήματα από το ίντερνετ. Η "Guardian", ας πούμε, μπήκε στο ίντερνετ από νωρίς, το σάιτ της δέχεται τις περισσότερες επισκέψεις από κάθε άλλη εφημερίδα στον κόσμο και έχει επενδύσει πάρα πολλά χρήματα στο διαδικτυακό της πρόσωπο, αλλά ακόμη να βγάλει κάποια σοβαρά χρήματα από αυτό το εγχείρημα.
»Αυτό το μεγάλο ερώτημα απασχολεί κάθε δημοσιογραφικό τομέα, ειδικότερα όμως τους γελοιογράφους. Πάντα θα υπάρχει η ανάγκη για σκίτσα, οι άνθρωποι τα θέλουν. Μένει να δούμε αν και πώς θα πληρώνουν γι' αυτά. Οι σκιτσογράφοι χρειάζονται τα προς το ζην για να μπορούν να τρώνε και πρέπει να πληρώνονται για τη δουλειά τους».
Σε λίγες μέρες κάνει τα εγκαίνιά του στην Αθήνα το νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Πιστεύετε ότι είναι ένας σοβαρός λόγος για να επιστρέψει η Βρετανία τα Μάρμαρα του Παρθενώνα; «Φυσικά και πρέπει να τα επιστρέψουν. Είναι κλεμμένα. Στις μέρες του λόρδου Ελγιν οι Αγγλοι, με εξουσία στα χέρια τους, σκέφτονταν ότι μπορούσαν να πηγαίνουν στην Ελλάδα και να κλέβουν ό,τι θέλουν. Είχαν το πνεύμα της βρετανικής αυτοκρατορίας, ότι "ερχόμαστε να σας εκπολιτίσουμε και αρπάζουμε τα μάρμαρα για να τα συντηρήσουμε, για το καλό του παγκόσμιου πολιτισμού"».
Εχετε κάποια προσωπική επαγγελματική επιθυμία για το άμεσο μέλλον; «Δεν νομίζω ότι έχω κάποια απραγματοποίητη φιλοδοξία. Βλέπεις, η πολιτική γελοιογραφία αναφέρεται στη στιγμή. Σχετίζεται με οτιδήποτε έρχεται μπροστά σου μια μέρα. Για παράδειγμα, σήμερα έχω δύο γελοιογραφίες να κάνω. Για τη μία έχω κάποια γενική ιδέα· για την άλλη ούτε καν αυτό. Εχει να κάνει με το τι θα μου βγει όταν θα καθίσω να σχεδιάσω. Δεν έχω συγκεκριμένη πρόθεση. Πάντα αυτοσχεδιάζω, δεν έχω κάποιο μακροπρόθεσμο πλάνο. Δεν είμαι καθόλου οργανωμένος!»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ | ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου