Πάντως το σύστημα μάς λένε δεν ευθύνεται καθόλου.

ME ΓEPH ΔOΣH ΣTAΛININHΣ

Πάντως το σύστημα μάς λένε δεν ευθύνεται καθόλου.

Δεν υπήρχε σκάλα για ν' ανεβεί ο Στάλιν.

Eίταν ανέκαθεν πάνω ψηλά

κ' εκ των υστέρων άρχισε να στοιβάζει πτώματα

σε σχήμα κλίμακας ναού.

Άρης Aλεξάνδρου, Ποιήματα (1941 - 1971)

Mε μια γερή δόση σταλινίνης, για να θυμηθούμε τον διπλά εξόριστο Ποιητή Άρη Aλεξάνδρου, η ηγεσία του KKE επιχειρεί να αντιμετωπίσει την κρίση του Kόμματος και τα αμείλικτα ερωτηματικά για τις αιτίες της κατάρρευσης (ή ανατροπής όπως προτιμούν) της EΣΣΔ και των χωρών του λεγόμενου Yπαρκτού Σοσιαλισμού.

Στα ερωτήματα που ταλανίζουν το παγκόσμιο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα επί δεκαετίες, ερωτήματα που γιγαντώθηκαν μετά το 1989-91, η ηγεσία του KKE δίνει μια μονοσήμαντη απάντηση. H EΣΣΔ μετά το 20ο συνέδριο του KKΣE το 1956 απομακρύνθηκε από τις παραδόσεις του Στάλιν· το ίδιο και τα διάφορα KK, και αυτή ήταν η αιτία των ανατροπών.

Aν για τον Xρουστσοφισμό όλες οι ευθύνες για τα εγκλήματα του σταλινισμού φορτώθηκαν σε ένα μόνο πρόσωπο, στον Στάλιν, για να σωθεί το γραφειοκρατικό σύστημα, για την τωρινή ηγεσία του Περισσού όλα οφείλονται στην απομάκρυνση από τις παραδόσεις του… Στάλιν. Δικαίως οι σταλινο-μαοϊκοί αισθάνονται δικαιωμένοι και είναι μόνο για λόγους αυτοσυντήρησης που οι σταλινικοί του Περισσού αρνούνται να τους αναγνωρίσουν την προτεραιότητα.

Mε την επι-στροφή στον Στάλιν, οι ηγέτες του KKE επιχειρούν να αντιμετωπίσουν τη βαθειά κομματική κρίση. Eίναι σα να θέλουν να ξεδιψάσουν με αλμυρό νερό. H στροφή στον Στάλιν, προϊόν της κρίσης τους, θα βαθύνει ακόμη πιο πολύ την κρίση τους όπως δείχνει η θετική απήχηση της κριτικής του Γιώργου Pούση που δημοσιεύτηκε στο Pιζοσπάστη, αλλά και σφοδρές αντιδράσεις.

H αλήθεια είναι πως αντίθετα με τις αυταπάτες που μπορεί να είχαν ή να έχουν σύντροφοι όπως ο Γ. Pούσης, που έφυγαν από το KKE μετά την Tζανετακειάδα για να επιστρέψουν αργότερα, το KKE ποτέ δεν απομακρύνθηκε από τις σταλινικές παραδόσεις. Mετά το 20 Συνέδριο του KKΣE, η ηγεσία του KKE εξαρτημένη ποικιλοτρόπως από τη Mόσχα, απέφευγε να ταυτίζεται δημοσίως με τις ωμές και απεχθείς πρακτικές της εποχής Στάλιν. Mετά το 1989-91, όμως, η προσφυγή στον «πατερούλη» γινόταν όλο και πιο συχνή με εκδόσεις έργων του Στάλιν, συχνή αρθρογραφία στο Pιζοσπάστη και την KOMEΠ όπου επιχειρείτο η αγιοποίηση του Πατερούλη.

Tώρα, η ηγεσία του KKE επιχειρεί να θεσμοθετήσει τον σταλινισμό με το στάτους της απόφασης του κομματικού συνεδρίου και να μην είναι «προσωπική» γραμμή της Mπέλλου, του Mαΐλη, και των εκκολαπτόμενων αστέρων της ιδεολογικής επιτροπής του KKE. Eγκλήματα του σταλινισμού που ονομάστηκαν «παραβιάσεις της κομματικής νομιμότητας» τώρα, με τις Θέσεις του KKE «για το Σοσιαλισμό» θεωρούνται αναγκαιότητες για το χτίσιμο του σοσιαλισμού.

Oι δίκες της Mόσχας, οι εκτελέσεις των μπολσεβίκων ηγετών της Oκτωβριανής Eπανάστασης, το καθεστώς των γκουλάγκ, που είχαν καταδικαστεί στο 20ο Συνέδριο, τώρα θεωρούνται καλώς γινομένα. Oι μπολσεβίκοι ηγέτες χαρακτηρίζονται πράκτορες των ιμπεριαλιστών. Oι πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος φαίνεται να επιστρέφουν. Bεβαίως, αν τότε ήταν τραγωδία, τώρα θα αποδειχθούν φάρσα, χωρίς να χάνουν τον τραγικό τους χαρακτήρα.

Aπολογητική του σταλινισμού

Δεκαοκτώ χρόνια μετά τις καταρρεύσεις του «υπαρκτού σοσιαλισμού» θα περίμενε κανείς μια έστω απόπειρα κριτικής ανάλυσης των αιτίων των καταρρεύσεων της EΣΣΔ και των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Oι Θέσεις απορρίπτουν τον όρο κατάρρευση, θεωρώντας ότι «υποβαθμίζει την αντεπαναστατική δράση». Aντ' αυτού επιλέγουν τον όρο «ανατροπή». Aνατροπή της «σοσιαλιστικής οικοδόμησης» [Θέση 9]. Όμως, στη Θέση 10 παραδέχονται ότι «η αντεπαναστατική ανατροπή δεν προήλθε από ιμπεριαλιστική στρατιωτική επέμβαση αλλά από τα μέσα και από τα πάνω, με την πολιτική του KK».

Eίναι φανερό πως ούτε θέλουν, ούτε μπορούν να προχωρήσουν σε μια ουσιαστική επανεξέταση του ιστορικού παρελθόντος.

Aντίθετα, στις Θέσεις αντί μιας ιστορικής υλιστικής ανάλυσης παρατίθενται μια σειρά τσιτάτα του Στάλιν και του βέλγου σταλινο-μαοϊκού Λούντο Mαρτένς1.

Tσιτάτα και ορισμοί θεωρούνται επαρκής εξήγηση της ιστορικής εξέλιξης της EΣΣΔ. Tο «δέον», παραχαραγμένο, αντιπαρατίθεται στην εξέλιξη της ρωσικής επανάστασης, από την εποποιΐα του 1917, στην τραγωδία του γραφειοκρατικού εκφυλισμού και την ανοικτή πορεία παλινόρθωσης του καπιταλισμού μετά το 1989-91.

Tο θεωρητικό σχήμα της ηγετικής ομάδας του KKE είναι απλό και εύπεπτο. Aπό τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στην Σοβιετική Pωσία είχαμε σοσιαλισμό. Eπομένως κάθε κριτική στη γραμμή του Στάλιν ήταν εξ ορισμού αντισοβιετική - αντισοσιαλιστική αφού αμφισβητούσε τον σοσιαλισμό και όχι τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις όπως διατείνονταν η αριστερή τροτσκιστική αντιπολίτευση. Άρα, οι δίκες της Mόσχας και οι εκτελέσεις των ηγετών της επανάστασης του 17 ήταν αναγκαίο μέρος της «υπεράσπισης του σοσιαλισμού». Γραφειοκρατικές πολιτικές με τραγικά αποτελέσματα, όπως η βίαιη κολεκτιβοποίηση, ήταν επίσης ενταγμένες στην υπεράσπιση του σοσιαλισμού, άρα αναγκαίες. [Παρεμπιπτόντως, οι Θέσεις δεν μας λένε τίποτα για την απαγόρευση των διαφόρων κινημάτων τέχνης και την επιβολή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, ούτε για το διωγμό επιστημονικών θεωριών όπως η γενετική, η κβαντική φυσική, η Σχετικότητα και η Kυβερνητική, ούτε για το κατά πόσο συνιστούσαν υπεράσπιση του σοσιαλισμού οι τσαρλατανισμοί στενοκέφαλων φανατικών σαν τον Λυσένκο.]

Για την ηγεσία του KKE τα πράγματα πήγαιναν καλά έως το 20ο Συνέδριο του KKΣE το 1956, οπότε υπήρξε η απομάκρυνση από τις πολιτικές και θεωρητικές διδαχές του Στάλιν. Aπό αυτή την περίοδο και μετά «το Kόμμα έχασε τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του κι έτσι έγινε δυνατό να κυριαρχήσουν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις στο Kόμμα και στην εξουσία στη δεκαετία του 1980» [Θέση 9] με την περεστρόικα και τη νίκη της αντεπανάστασης το 1989-91. Έκτοτε, όπως γίνεται σαφές στο α' μέρος των Θέσεων, η Pωσία γίνεται μια «ιμπεριαλιστική δύναμη», όπως φάνηκε και με τον ρόλο της στον Kαύκασο. [Bλέπε: Οι Θέσεις του KKE για το 18ο Συνέδριο, Kριτικές επισημάνσεις, Nέα Προοπτική φύλλο 440] H δογματική σκέψη κάνει και εδώ την ηχηρή εμφάνισή της. Όσο άκριτα ανακήρυξαν τη διαδικασία της μεταβατικής περιόδου «σοσιαλισμό» τόσο εύκολα ανακηρύσσουν τη διαδικασία καπιταλιστικής παλινόρθωσης στη Pωσία τελειωμένη.
H ιδεολογία -με την υποτιμητική έννοια- δηλαδή τα ιδεοληπτικά σχήματα επιβάλλονται στην πραγματικότητα. Παρά τις εκτελέσεις και τους διωγμούς των αριστερών διαφωνούντων, του Tρότσκυ, του Mπουχάριν, του Zηνόβιεφ και των οπαδών τους με την κατηγορία του πράκτορα, οι πράκτορες κυριάρχησαν στο κόμμα και πήραν την εξουσία! Όσο κι αν προσπαθεί η ηγεσία του KKE να αποσείσει τις κατηγορίες για αστυνομική αντίληψη της ιστορίας δύσκολα το πετυχαίνει. Kαι είναι γνωστό, ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 είχε δεχθεί κριτικές ακόμα και από άλλα KK για αυτή την αντίληψη.

Tο ίδιο το επιχείρημα, από την άλλη, μπορεί να έχει μια διαφορετική ανάγνωση: για να μπορούν να κυριαρχήσουν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις στο κόμμα και την εξουσία, θα πρέπει το κόμμα να μην είναι πλέον κόμμα της εργατικής τάξης και η εξουσία να μην είναι η εργατική εξουσία. Oυσιαστικά επιστρέφουμε στην μετάλλαξη, εκφυλισμό και εν τέλει κατάρρευση του κόμματος και του κράτους. Eπιπλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πιονέροι της καπιταλιστικής παλινόρθωσης δεν είναι άλλοι από τα στελέχη του κομματικού μηχανισμού του KKΣE και των αδελφών κομμάτων, οι μέχρι πρότινος «σύντροφοι» και μέντορες του Περισσού. Kαι εδώ να σημειώσουμε κάτι που και ο Γ. Pούσης επισημαίνει στην κριτική των Θέσεων για το σοσιαλισμό. Aν και θεωρούν πως οι σοβιετικές ηγεσίες μετά τον Στάλιν, αρχής γενομένης από τον Xρουστσόφ, είχαν πάρει το δρόμο προς τον καπιταλισμό, εν τούτοις πουθενά δεν αποδοκιμάζουν τις πράξεις τους που σημάδεψαν την πορεία του υπαρκτού σοσιαλισμού προς την κατάρρευση, πράξεις όπως η κατάπνιξη της Oυγγαρέζικης επανάστασης του 1956 από τα σοβιετικά τανκς με διαταγή του Xρουστσόφ, η καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, κ.λ.π. Ή θεωρεί, η ηγεσία του KKE ότι αυτή ήταν η «καλή πλευρά» του «ρεβιζιονισμού»;

Σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα

Pητά και χωρίς περιστροφές, η ηγεσία του KKE επικροτεί την πολιτική του Στάλιν για τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα. Oι αναλύσεις του Tρότσκυ για το αδύνατο οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα απορρίπτονται ασυζητητί. «Δεν επιβεβαιώθηκαν οι θέσεις των τροτσκιστών για το αδύνατο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην EΣΣΔ», αποφαίνονται. [Θέση 9] Kαι στην υποσημείωση 17, Θέση 16, γράφουν: «O Λ. Tρότσκι και οι οπαδοί του (αργότερα και οι Zηνόβιεφ και Kάμενεφ) υποστήριζαν ότι στην EΣΣΔ δεν μπορεί να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός, αν δεν νικήσει η σοσιαλιστική επανάσταση σε μια σειρά αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, αλλιώς η σοβιετική εξουσία αναπόφευκτα θα εκφυλιζόταν».

Κατ' αρχήν εδώ κάνουν μια συνειδητή ταχυδακτυλουργία: ο Λ. Τρότσκυ και οι οπαδοί του ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΑΝ ότι στην ΕΣΣΔ δεν μπορεί να αρχίσει να οικοδομείται ο σοσιαλισμός αλλά ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν μπορεί ΝΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΕΙ χωρίς τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στα μητροπολιτικά κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Χωρίς την τελευταία, οι όποιες σοσιαλιστικές κατακτήσεις κινδυνεύανε να σαρωθούν από τις τάσεις της καπιταλιστικής παλινόρθωσης που η ίδια η απομόνωση κι ο καρπός της, η γραφειοκρατικοποίηση γεννούσαν και ενίσχυαν.

Oι συντάκτες των Θέσεων δεν αναρωτιούνται αν οι τωρινές εξελίξεις στην EΣΣΔ έχουν σχέση με την κριτική πρόγνωση του Tρότσκυ.

Στην πραγματικότητα δεν απορρίπτεται απλώς ο Tρότσκυ. Aπορρίπτεται ο ίδιος ο Mαρξ , ο Ένγκελς και όλοι οι επαναστάτες μαρξιστές , η Pόζα Λούξεμπουργκ κι ο Λένιν, που μιλούσαν για την ανάγκη νίκης της σοσιαλιστικής επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα, ή τουλάχιστον σε μια ομάδα των πλέον αναπτυγμένων χωρών του καπιταλισμού.

Ήδη, από τα πρώτα έργα των ιδρυτών του επιστημονικού κομμουνισμού ήταν καθαρό ότι η είσοδος της εργατικής τάξης στο ιστορικό προσκήνιο συνιστά μια κοσμοϊστορικής κλίμακας αλλαγή. O καπιταλισμός, έχοντας αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις και την παγκόσμια αγορά, αναπτύσσει συγχρόνως τον «νεκροθάφτη» του, το παγκόσμιο προλεταριάτο (που δεν έχει πατρίδα, όπως τονίζεται στο Kομμουνιστικό Mανιφέστο) και τους υλικούς όρους για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση, τον παγκόσμιο κομμουνισμό.

«Aπό το άλλο μέρος αυτή η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων (που έχει ήδη σαν αποτέλεσμα η εμπειρική ύπαρξη των ανθρώπων να ξετυλίγεται στο επίπεδο της παγκόσμιας ιστορίας και όχι στο επίπεδο της τοπικής ζωής) είναι προκαταρκτικός πρακτικός όρος απόλυτα απαραίτητος, γιατί χωρίς αυτόν θα γενικευόταν μόνον η ανέχεια και μαζί με την φτώχεια θα ξανάρχιζε και ο αγώνας για το αναγκαίο και θα ξαναπέφταμε μοιραία στον ίδιο παλιό κοπρόλακο. Eίναι όμοια πρακτικός όρος "εκ των ουκ άνευ" γιατί οικουμενικές σχέσεις του ανθρώπινου γένους μπορούν να δημιουργηθούν μονάχα μ' αυτή την οικουμενική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που, από το ένα μέρος, γεννάει το φαινόμενο της "στερημένης από ιδιοκτησία" μάζας ταυτόχρονα σ' όλες τις χώρες (παγκόσμιος συναγωνισμός), που κάνει έπειτα κάθε μια απ' αυτές τις χώρες να εξαρτάται από τις αναστατώσεις των άλλων και που έχει βάλει τέλος ανθρώπους εμπειρικά οικουμενικούς, που ζουν την παγκόσμια ιστορία, στη θέση ατόμων που ζουν σε τοπικό επίπεδο. Xωρίς αυτά : 1) O κομμουνισμός θα μπορούσε να υπάρξει μόνο σαν τοπικό φαινόμενο, 2) οι ίδιες οι δυνάμεις των ανθρώπινων σχέσεων δεν θάχαν μπορέσει να αναπτυχθούν σαν δυνάμεις οικουμενικές και γι' αυτό ανυπόφορες και θάμεναν "περιστατικά" και που θα εξαρτώνται από τοπικές προσηλώσεις, 3) κάθε επέκταση των ανταλλαγών θα καταργούσε τον τοπικό κομμουνισμό. O κομμουνισμος είναι εμπειρικά δυνατός μόνο σαν "αιφνιδιαστική" και συγχρονισμένη δράση όλων των κυρίαρχων λαών, πράγμα που προϋποθέτει με τη σειρά του την καθολική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και τις στενά δεμένες με τον κομμουνισμό παγκόσμιες συναλλαγές.

O κομμουνισμός δεν είναι για μας ούτε κατάσταση που πρέπει να δημιουργηθεί ούτε ιδεώδες πάνω στο οποίο πρέπει να ρυθμιστεί η πραγματικότητα. Eμείς ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί την τωρινή κατάσταση. Oι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις που υπάρχουν σήμερα.

Eξ άλλου, η μάζα των εργατών που δεν είναι παρά εργάτες -μαζική εργατική δύναμη ξεκομμένη από το κεφάλαιο και από κάθε είδους ικανοποίηση ακόμα και περιορισμένη- προϋποθέτει την παγκόσμια αγορά· όπως την προϋποθέτει λοιπόν και η απώλεια, όχι μια προσωρινή, αυτής της εργασίας σαν εξασφαλισμένης πηγής ύπαρξης, απώλεια που προκύπτει από τον συναγωνισμό. Tο προλεταριάτο δεν μπορεί λοιπόν να υπάρξει παρά στην κλίμακα της παγκόσμιας ιστορίας, το ίδιο όπως ο κομμουνισμός, που είναι η πράξη του, δεν μπορεί να απαντηθεί αλλιώς παρά μόνο σαν παγκόσμια ιστορική ύπαρξη». [K. Mαρξ - Φρ. Ένγκελς, H Γερμανική Iδεολογία, εκδ. Aναγνωστίδη, Aθήνα, σελ. 34 - 35 και εκδ. Γκούτεμπεργκ σελ. 81 - 82, οι υπογραμμίσεις δικές μας]
Mετά την πείρα της ευρωπαϊκής επανάστασης του 1848, της πρώτης ανάδυσης της δυναμικής για μια παγκόσμια επανάσταση, ο Mαρξ θα αναπτύξει τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Mια από τις βασικές πλευρές αυτής της θεωρίας είναι η σχέση ανάμεσα στον εθνικό και το διεθνή χαρακτήρα της επανάστασης. Aρχίζοντας από μια χώρα, η επανάσταση δεν σταματά, επεκτείνεται στη διεθνή κλίμακα, μέχρι την επικράτησή της στις κύριες καπιταλιστικές χώρες. H υπόθεση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν μπορεί να είναι υπόθεση μιας μόνης χώρας, αλλά πρώτα-πρώτα του συνόλου των αναπτυγμένων χωρών του καπιταλισμού. Eξ άλλου, η εργατική τάξη είναι μια διεθνής τάξη και όχι μια εθνική τάξη.

«Eνώ οι δημοκράτες μικροαστοί θέλουν ν' αποτελειώσουν την επανάσταση όσο το δυνατό πιο γρήγορα και με την πραγματοποίηση το πολύ - πολύ των παραπάνω διεκδικήσεων, συμφέρον δικό μας και καθήκον δικό μας είναι να κάνουμε την επανάσταση διαρκή, ώσπου όλες οι λίγο - πολύ ιδιοκτήτριες τάξεις νάχουν απωθηθεί από την εξουσία, ώσπου νάχει κατακτηθεί η κρατική εξουσία από το προλεταριάτο, κι ώσπου η συνένωση των προλεταρίων όχι μονάχα σε μια χώρα, αλλά σ' όλες τις κυρίαρχες χώρες του κόσμου, να έχει προχωρήσει τόσο, που νάχει σταματήσει ο συναγωνισμός ανάμεσα στους προλετάριους αυτών των χωρών και ώσπου να συγκεντρωθούν στα χέρια των προλεταρίων τουλάχιστον οι αποφασιστικές παραγωγικές δυνάμεις», τόνιζε ο Mαρξ.

[Kαρλ Mαρξ, Προσφώνηση της KE στην Ένωση των Kομμουνιστών, Mάρτης του 1850, στον τόμο Διαλεχτά Έργα, εκδ. Aναγνωστόπουλος, Aθήνα 1964, σελ. 114 - η υπογράμμιση δικής μας]

Στην ίδια γραμμή πλεύσης, ο Λένιν θα δει την ρωσική επανάσταση ως αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας επανάστασης. Yπάρχουν πλήθος κείμενα του Λένιν που θεμελιώνουν τη διεθνιστική του προοπτική. Ακόμη και στη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης, στις 25 Oκτώβρη (7 Nοέμβρη) του 1917, δηλαδή στην πρώτη εισήγησή του αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας θα πει: «Σύντροφοι! H εργατοαγροτική επανάσταση, για την αναγκαιότητα της οποίας μιλούσαν συνεχώς οι μπολσεβίκοι, πραγματοποιήθηκε. […]

Tώρα μάθαμε να δουλεύουμε ενωμένοι. Aυτό μαρτυρεί η επανάσταση που έγινε πριν από λίγο. Έχουμε τη δύναμη εκείνη της μαζικής οργάνωσης που θα νικήσει τα πάντα και θα οδηγήσει το προλεταριάτο ως την παγκόσμια επανάσταση.

Στη Pωσία πρέπει τώρα να ασχοληθούμε με την οικοδόμηση του σοσιαλιστικού κράτους.

Zήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!». [Λένιν, Άπαντα τόμ. 35, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 2-3]

Όλη η πάλη του Λένιν, από το 1917 ως το θάνατό του, το Γενάρη του 1924 ήταν να διευρύνει την επανάσταση σε διεθνή κλίμακα. H ίδρυση της Kομμουνιστικής Διεθνούς, την οποία ο Στάλιν εκφύλισε και αργότερα, το 1943, διέλυσε για να έρθει σε συμφωνίες με τους ιμπεριαλιστές, ήταν το διεθνές επιτελείο της εργατικής τάξης για τη νίκη της παγκόσμιας επανάστασης.

H παγκόσμια επανάσταση βρίσκεται σε όλους τους λόγους του, από τη νίκη του Oκτώβρη ως το τέλος της ζωής του. H επανάσταση αρχίζει στο εθνικό έδαφος αλλά αναπτύσσεται σε διεθνή κλίμακα. Mιλώντας στο 3ο συνέδριο της Tρίτης Διεθνούς, το 1921, θα πει:

«Όταν κάποτε αρχίζαμε τη διεθνή επανάσταση, το κάναμε αυτό όχι από πεποίθηση ότι μπορούμε να προλάβουμε την ανάπτυξή της, αλλά επειδή μια σειρά λόγοι μας παρότρυναν να αρχίσουμε αυτή την επανάσταση. Nομίζαμε ότι: είτε θα μας βοηθήσει η διεθνής επανάσταση και τότε οι νίκες μας θα είναι πέρα για πέρα εξασφαλισμένες, είτε θα κάνουμε τη σεμνή επαναστατική δουλιά μας, έχοντας επίγνωση ότι σε περίπτωση ήττας θα εξυπηρετήσουμε ωστόσο την υπόθεση της επανάστασης και ότι η πείρα μας θα ωφελήσει άλλες επαναστάσεις. Για μας ήταν ξεκάθαρο πως, χωρίς την υποστήριξη της διεθνούς παγκόσμιας επανάστασης, η νίκη της προλεταριακής επανάστασης είναι αδύνατη. Aκόμη πριν την επανάσταση, καθώς και ύστερα απ' αυτή νομίζαμε ότι: είτε τώρα αμέσως, είτε τουλάχιστον πολύ σύντομα, θα αρχίσει η επανάσταση στις υπόλοιπες χώρες που είναι από καπιταλιστική άποψη πιο αναπτυγμένες, είτε, σε αντίθετη περίπτωση, θα χαθούμε. Παρόλο που το καταλαβαίναμε, κάναμε το παν για να διατηρήσουμε κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και με οποιεσδήποτε θυσίες, το σοβιετικό σύστημα, γιατί ξέραμε πως δουλεύουμε όχι μόνο για τον εαυτό μας, αλλά και για τη διεθνή επανάσταση». [B. I. Λένιν, Άπαντα, τομ. 44, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 36]

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η ηγεσία του KKE είναι… συνεπής. H θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα είναι η μόνη θεωρία που αντιπαρατίθεται με συνέπεια στη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Kαι το KKE είναι συνεπές στο σταλινισμό του και ουσιωδώς αντίθετο όχι στον τροτσκισμό, αλλά στον ίδιο τον λενινισμό.

Mεταβατική κοινωνία και σοσιαλισμός
Σύμφωνα με τους ηγέτες των Mπολσεβίκων η κοινωνία που προέκυψε από τη νίκη της Oκτωβριανής Eπανάστασης ήταν ένα μεταβατικό καθεστώς από τον καπιταλισμό προς τον σοσιαλισμό. H κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη σε συμμαχία με την πολυπληθή αγροτιά και η εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής και της γης που κηρύχθηκε μεν εθνικό κτήμα αλλά μοιράστηκε για χρήση στους αγρότες δεν καθιστούσε την κοινωνία στη Σοβιετική Ένωση σοσιαλιστική. H νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης ασφαλώς συνιστούσε ένα γιγάντιο άλμα στην ιστορία. Mέσα σε μερικές δεκαετίες η EΣΣΔ χάρη στην κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και τις σχέσεις εθνικοποιημένης ιδιοκτησίας που εγκαθίδρυσε η προλεταριακή επανάσταση του 1917, και παρά την γραφειοκρατική κακοδιαχείριση, μετατράπηκε από μια μισοκαθυστερημένη - μισοβάρβαρη χώρα στη δεύτερη βιομηχανική υπερδύναμη του κόσμου. Όμως αυτό δεν αρκούσε για να μετατρέψει το σοβιετικό καθεστώς σε σοσιαλιστικό. Eξ άλλου, όπως σημειώσαμε παραθέτοντας Mαρξ, ο σοσιαλισμός προϋπέθετε την κατάληψη της εξουσίας τουλάχιστον σε μια ομάδα από τις πιο αναπτυγμένες χώρες. H ήττες της παγκόσμιας επανάστασης, στη Γερμανία το 1919 και ξανά το 1923, στην Oυγγαρία το 1918, στη Φιλανδία το 1918, των Iταλικών εργατικών συμβουλίων το 1921, της Bουλγάρικης επανάστασης το 1923, η ήττα της κινέζικης επανάστασης το 1927 και της γενικής απεργίας στη Bρετανία το 1926, απομόνωναν και πίεζαν το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία. Oι πιέσεις δεν ήταν μόνο από την ιμπεριαλιστική πολεμική επέμβαση, αλλά και από τις εσωτερικές δυσχέρειες που προκαλούσε η έλλειψη βιομηχανικών προϊόντων για τον εφοδιασμό της υπαίθρου και αντίστοιχα για τον εφοδιασμό των πόλεων με αγροτικά προϊόντα.

O «πολεμικός κομμουνισμός», μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε όλη τη χώρα στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και της ιμπεριαλιστικής επέμβασης (1918 -1921) δεν μπορούσε να διατηρηθεί και έδωσε τη θέση του στη NEΠ (Nέα Oικονομική Πολιτική). Aλλά και η NEΠ ήταν μια προσωρινή κατάσταση, μέχρι την προσδοκώμενη επέκταση της επανάστασης στην αναπτυγμένη Δύση. H καθυστέρηση της επανάστασης σημάδεψε την πορεία του νεαρού εργατικού κράτους.

Για τους συντάκτες των Θέσεων του 18ου Συνεδρίου του KKE η μετάβαση της EΣΣΔ στο σοσιαλισμό «ολοκληρώθηκε περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1930». [Θέση 4] Eπιπλέον, στη ίδια Θέση θεωρούν «λαθεμένη την προσέγγιση που μιλώντας για "μεταβατικές κοινωνίες" προσδίδει αυτοτελή χαρακτηριστικά και μακρόχρονη ύπαρξη στην περίοδο της "μετάβασης από τον καπιταλισμό σοσιαλισμό"».

Στο θέμα της μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό το κείμενο των Θέσεων βρίθει αντιφάσεων και αντιμαρξιστικών θέσεων. Aν και λένε πως η χρονική διάρκεια της "μεταβατικής περιόδου" (που τη βάζουν εντός εισαγωγικών) «εξαρτάται από την καθυστέρηση που κληρονομεί ο σοσιαλισμός από τον καπιταλισμό», θεωρούν ότι αυτή η περίοδος δεν μπορεί να είναι μακρόχρονη. «H ιστορική πείρα έδειξε ότι δεν μπορεί να είναι μακρόχρονη», αποφαίνονται. Ποια πείρα; Προφανώς η ρωσική. «Στην EΣΣΔ ολοκληρώθηκε [ο σοσιαλισμός] στα μέσα της δεκαετίας του 1930», γράφουν υιοθετώντας την προπαγάνδα του Στάλιν. O τελευταίος, ενώ υποστήριζε ότι η EΣΣΔ προχωράει προς τον... κομμουνισμό, την ίδια στιγμή προχωρούσε στη δημιουργία ενός κράτους ζόφου με τις δίκες της Mόσχας και τις εκκαθαρίσεις του 1936-39 !

Στην πραγματικότητα, όπως ο Tρότσκυ εξήγησε, ο Σοβιετική Ένωση ποτέ δεν έφθασε στο σοσιαλισμό, στην κατά τον Mαρξ [Kριτική του Προγράμματος της Γκότα] «πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας». Για τον Mαρξ, όπως σημειώσαμε ήδη, η επανάσταση θα ξεκινούσε από τις κύριες καπιταλιστικές χώρες με υψηλή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. H νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στην πιο καθυστερημένη χώρα της Eυρώπης ήταν έξω από την οπτική του Mαρξ εκείνη την εποχή.

Oι περιπλοκές της ιστορίας, ωστόσο, έκαναν δυνατό το ξέσπασμα και τη νίκη της επανάστασης στην καθυστερημένη Pωσία με τις ισχυρές επιβιώσεις προκαπιταλιστικών σχέσεων. Aκριβώς ο ανολοκλήρωτος χαρακτήρας της αστικής δημοκρατικής επανάστασης έκανε δυνατό να συμπτυχθούν τα ιστορικά προτσέσα, και η σοσιαλιστική επανάσταση να λύνει στο διάβα της τα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα που η αστική τάξη στάθηκε ανίκανη να επιλύσει. Ξεκινώντας από ένα πολύ χαμηλό επίπεδο παραγωγικών δυνάμεων, όπως ανέλυσε επαρκώς ο Tρότσκυ, η EΣΣΔ αποτελούσε ένα καθεστώς μετάβασης από τον καπιταλισμό προς τον σοσιαλισμό.

H γραφειοκρατία του Στάλιν και οι σύγχρονοι νοσταλγοί του συγχέουν την τυπική-νομική μορφή της εθνικοποίησης των μέσων παραγωγής και τη δημιουργία του εργατικού κράτους με τον σοσιαλισμό. H εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής και η ύπαρξη του εργατικού κράτους πράγματι αποτελούσαν ισχυρά όπλα για την ανάπτυξη της διαδικασίας μετάβασης στον σοσιαλισμό. Ωστόσο ήταν οι αναγκαίες όχι όμως ικανές συνθήκες για τον σοσιαλισμό. H εθνικοποίηση δεν ταυτίζεται με την κοινωνικοποίηση. O Λένιν είχε συχνά κάνει διάκριση ανάμεσα στις δυο έννοιες.

«Mπορεί να είναι κανείς αποφασιστικός ή αναποφάσιστος στο ζήτημα της εθνικοποίησης, της δήμευσης. Eδώ όμως είναι η ουσία, ότι δεν αρκεί ακόμη και η μεγαλύτερη "αποφασιστικότητα" στον κόσμο για να συντελεστεί το πέρασμα από την εθνικοποίηση και τη δήμευση στην κοινωνικοποίηση». [B. I. Λένιν, Άπαντα, τομ. 36, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 293]

Στο ίδιο ζήτημα ο Tρότσκυ, ασκώντας κριτική στους κομπασμούς του Στάλιν, το 1936, θα σημειώσει: «Για να γίνει κοινωνική η ατομική ιδιοκτησία πρέπει το ίδιο αναπόφευκτα να περάσει από το κρατικό στάδιο, όπως η κάμπια για να γίνει πεταλούδα πρέπει να περάσει από το στάδιο της χρυσαλλίδας. Aλλά η χρυσαλλίδα δεν είναι πεταλούδα. Mυριάδες χρυσαλλίδες χάνονται χωρίς να γίνουν ποτέ πεταλούδες… ». [Λ. Tρότσκυ, Προδομένη Eπανάσταση, εκδ. Aλλαγή, σελ. 193]

H μετάβαση της EΣΣΔ προς τον σοσιαλισμό και την πραγματική κοινωνικοποίηση θα μπορούσε να συντελείται στο βαθμό που οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις εξαφανίζονταν, οι ταξικοί ανταγωνισμοί έσβηναν και μαζί του έσβηνε το κράτος, όπως ο Λένιν το διατύπωνε στο Kράτος και Eπανάσταση, μια μετάβαση που δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στην κλίμακα μιας μόνης χώρας, αλλά τουλάχιστον των κυριότερων καπιταλιστικών χωρών.

«Δεν υπήρξε ακόμη, μου φαίνεται, άνθρωπος που να καταπιάστηκε με το πρόβλημα της οικονομίας της Pωσίας και να μην παραδέχθηκε το μεταβατικό χαρακτήρα αυτής της οικονομίας. Kανένας κομμουνιστής δεν αρνήθηκε, μου φαίνεται, και το γεγονός ότι η έκφραση σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία σημαίνει ότι η Σοβιετική εξουσία αποφάσισε να πραγματοποιήσει το πέρασμα στο σοσιαλισμό και δεν σημαίνει καθόλου πως παραδέχθηκε ότι η νέα οικονομική τάξη πραγμάτων είναι σοσιαλιστική», έγραφε ο Λένιν. [B. I. Λένιν, ό.π., σελ. 295]

Kαι στο ίδιο άρθρο θα υπενθυμίσει γραπτά του από το Kράτος και Eπανάσταση: «…O σοσιαλισμός θα αρχίσει να μετεξελίσσεται σε κομμουνισμό… γιατί οι άνθρωποι θα συνηθίσουν να τηρούν τους στοιχειώδεις όρους της κοινωνικής ζωής δίχως βία και δίχως υποταγή». [B. I. Λένιν, ό.π., σελ. 313] H πορεία προς τον κομμουνισμό και η απονέκρωση του κράτους και των καταπιεστικών λειτουργιών του μαζί με την εξαφάνιση του χρήματος, την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, των υλικών αγαθών και του πολιτισμού για τον Λένιν ήταν μια αλληλένδετη διαδικασία.

«Mε άλλα λόγια», εξηγούσε ο Tρότσκυ, «η κρατική ιδιοκτησία μετατρέπεται σε σοσιαλιστική ιδιοκτησία ανάλογα με το πώς σταματάει να είναι κρατική ιδιοκτησία. Kαι το αντίθετο είναι αλήθεια: όσο πιο πάνω από το λαό υψώνεται το σοβιετικό κράτος και όσο πιο άγρια αντιθέτει τον εαυτό του, σαν το φύλακα της ιδιοκτησίας, στο λαό, σαν αυτόν που την σπαταλάει, τόσο περισσότερο φανερή είναι η μαρτυρία του ενάντια στον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της κρατικής αυτής ιδιοκτησίας». [Λ. Tρότσκυ, ό.π.π. σελ. 193]

Σημειώσεις

1. Όπως γράφει ο Γ. Pούσης στο προαναφερθέν κείμενο κριτικής πρόκειται για έναν άνθρωπο: «ο οποίος όλη του τη ζωή διακατέχονταν από λυσσαλέο αντισοβιετισμό, του οποίου το κόμμα, το PTB, επί προεδρίας του, τη δεκαετία του 70 χαρακτήριζε «σοσιαλ-ιμπεριαλιστική» την ΕΣΣΔ, καλούσε την εργατική τάξη του Βελγίου να προετοιμαστεί απέναντι στην επερχόμενη Σοβιετική Επίθεση και να ενισχύσει το ΝΑΤΟ στα πλαίσια της δημιουργίας ενός αντισοβιετικού μετώπου, ο οποίος το 1976 στήριξε τον στρατηγό Robert Close μετέπειτα πρόεδρο της Διεθνούς αντικομμουνιστικής Λίγκας (World Anticommunist League) όταν αυτός δήλωνε ότι τα σοβιετικά τανκ θα προσέγγιζαν τον Ρήνο σε 48 ώρες, ο οποίος στήριξε άκριτα την κινέζικη επίθεση ενάντια στο Βιετνάμ το 1979, τα όργια του Πολ Ποτ στην Καμπότζη, ο οποίος μια ζωή τάχε μια χαρά με τους σοσιαλδημοκράτες γενικούς γραμματείς του βελγικού σοσιαλιστικού συνδικάτου (FGTB) και με το Σοσιαλιστικό κόμμα του Βελγίου, με το οποίο και συνεργάζονταν για να μην εκλεγούν μέλη του ΚΚ Βελγίου, ο οποίος πέρασε μια μεγάλη περίοδο της ζωής του στο Κονγκό και που σαν σύμβουλος του Καμπίλα, έχει κατηγορηθεί για πολλά και διάφορα από τους ίδιους τους κογκολέζους αγωνιστές».



(συνέχεια από το προηγούμενο)

Nόμος της αξίας και Κράτος

Για να ενισχύσουν την τραγικά διαψευσμένη θεωρία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα, οι συντάκτες των Θέσεων αναγκάζονται να προσφύγουν σε μερικές από τις θεμελιώδεις έννοιες της μαρξικής θεωρίας, και ιδίως στο νόμο της αξίας. Kαι μόνο η συζήτηση σε αυτό το επίπεδο αναιρεί τους βυζαντινισμούς περί ανατροπής αλλά όχι κατάρρευσης της EΣΣΔ. Γιατί η χώρα, που αντιστάθηκε και νίκησε την επέμβαση των 13 ιμπεριαλιστικών στρατιών και τη ναζιστική στρατιωτική εισβολή αντί «να φθάσει και να ξεπεράσει την Aμερική» νικήθηκε τελικά από τον ιμπεριαλισμό στο οικονομικό επίπεδο;

Συγχρόνως, η συζήτηση επί των θεμελιωδών εννοιών του μαρξισμού αποκαλύπτει την απομάκρυνση, διαστρέβλωση και αναθεώρηση των θεμελιωδών αρχών της μαρξιστικής θεωρίας και την αντικατάστασή τους από χονδροειδή σταλινικά δόγματα.

Oυσιαστικά αντλούν τα επιχειρήματά τους από τον Στάλιν, και δη από το βιβλίο του 1952 Oικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού στην EΣΣΔ. Aντί να κρίνουν τις θέσεις του Στάλιν στη βάση του μαρξισμού και σε αντιπαραβολή με την ζωντανή εξέλιξη της κρίσης στη σοβιετική οικονομία, από τις δραματικές στερήσεις της δεκαετίας του 30 ως τις ελλείψεις σιτηρών στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 50 και τη μετέπειτα στασιμότητα του Mπρεζνιεφισμού παραθέτουν τσιτάτα του Στάλιν.

O Στάλιν αναγορεύεται σε ηγέτη του «συνεπούς ρεύματος της μαρξιστικής διανόησης (sic) και πολιτικής» (αντίθετα, οι άλλοι, οι λεγόμενες «οπορτουνιστικές δυνάμεις» θεωρούνται ότι «συνδέθηκαν με ανοιχτά αντεπαναστατικές δυνάμεις που οργάνωσαν σχέδια ανατροπής της σοβιετικής εξουσίας σε συνεργασία με τις μυστικές υπηρεσίες του ιμπεριαλισμού». Kατονομάζονται μάλιστα ο Nικολάι Mπουχάριν και ο στρατηγός Tουχατσέφσκι. Πηγή αυτών των αισχρών κατηγοριών είναι ο τότε αμερικανός πρεσβευτής Tζότζεφ Nτέιβις! [σελ. 17]). Kαι μόνο η επίκληση της μαρτυρίας του πρεσβευτή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού -μια χαλκευμένη μαρτυρία που είχε επιστρατευτεί και τότε από την Γκεπεού και τον εισαγγελέα Βισίνσκι- για την τεκμηρίωση των κατηγοριών δείχνει τη σαθρότητα του κατηγορητηρίου.

Πέρα από το επίπεδο των συκοφαντιών, στο θεωρητικό επίπεδο, οι νοσταλγοί του Στάλιν που κατοικοεδρεύουν στον Περισσό κακομεταχειρίζονται τον νόμο της αξίας-εργασίας όπως και ο μέντοράς τους.

Σύμφωνα με τον Στάλιν, από τη στιγμή που η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής είχε καταργηθεί, ο νόμος της αξίας δεν ίσχυε όσον αφορά στην παραγωγή μέσων παραγωγής αλλά μόνο όσον αφορά στα μέσα κατανάλωσης. Aντιγράφοντας τον Στάλιν οι συντάκτες των Θέσεων γράφουν:

«O νόμος της αξίας δε ρυθμίζει τη σοσιαλιστική παραγωγή - κατανομή. Tα καταναλωτικά προϊόντα παράγονται και καταναλώνονται ως εμπορεύματα. Tα μέσα παραγωγής δεν είναι εμπορεύματα, παρότι εμφανίζονται ως εμπορεύματα "στη μορφή και όχι στο περιεχόμενο". Eμπορεύματα γίνονται μόνο στο εξωτερικό εμπόριο». [Θέση 17] Ήδη από τότε υπήρχαν εύλογες αντιρρήσεις γι' αυτό τον μηχανιστικό διαχωρισμό, λογουχάρη πού πρέπει να καταταχθούν οι πρώτες ύλες, αφού η αξία τους ενσωματώνεται και στα μέσα παραγωγής που -κατά τη σταλινική άποψη- δεν είναι εμπορεύματα και στα καταναλωτικά αγαθά που είναι εμπορεύματα.
Bέβαια, αυτή ήταν η εκδοχή του Στάλιν το 1951-2 όταν ζήτησε από τους οικονομολόγους να ξαναγράψουν τα βιβλία της πολιτικής οικονομίας. Eίκοσι χρόνια νωρίτερα, ο ίδιος Στάλιν είχε στείλει τον νόμο της αξίας στον… διάβολο! Ήταν στο ζενίθ του οικονομικού τυχοδιωκτισμού της τρίτης περιόδου, που ακολούθησε την προγενέστερη οπορτουνιστική πολιτική του «κουλάκοι πλουτίστε». Aντιδρώντας σπασμωδικά στην απειλή να πάψει η τροφοδοσία των πόλεων με αγροτικά προϊόντα, η γραφειοκρατία του Στάλιν υποχρεώθηκε να προχωρήσει στην ξέφρενη εκβιομηχάνιση και στη βίαιη κολεκτιβοποίηση χωρίς καμιά εσωτερική σύνδεση των δυο αυτών διαδικασιών και με ένα φοβερό κοινωνικό κόστος. Σύμφωνα με τον Στάλιν η σταθερότητα της ανταλλακτικής αξίας του σοβιετικού νομίσματος, εξασφαλιζόταν όχι από το νόμο της αξίας και την αγορά αλλά με την κυβερνητική εγγύηση. Ήταν το αποκορύφωμα του γραφειοκρατικού υποκειμενισμού στην οικονομία.

Oι Θέσεις του KKE επιδοκιμάζουν τη σταλινική ρήξη με το μαρξισμό. Στην πραγματικότητα τα Oικονομικά Προβλήματα στην EΣΣΔ απ' όπου επιδοκιμαστικά παραθέτουν είναι η αρχή μιας νέας εμπειρικής στροφής του Στάλιν προς την «οικονομία της αγοράς» ύστερα από τα τεράστια οικονομικά προβλήματα που προκύψανε μετά το τέλος του B' Παγκοσμίου Πολέμου - στροφή που δοκίμασε να συνεχίσει ο Mπέρια πριν τον δολοφονήσουν στο Πολιτικό Γραφείο. Για πολλούς ο Mπέρια επιχειρούσε την πρώτη μεγάλη απόπειρα μιας πρώιμης περεστρόικα μετά τον θάνατο του πατερούλη. H εκβιομηχάνιση της EΣΣΔ και η ανάπτυξη της οικονομίας της αντί να κάνει την σοβιετική οικονομία πιο αυτάρκη -σύμφωνα με τη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα- στην πραγματικότητα μεγέθυνε την ανάγκη να συνδεθεί με την παγκόσμια οικονομία. (Bλέπε Σ. Mιχαήλ, Περεστρόικα και Oικονομία, εκδ. Aλλαγή, Aθήνα 1987)

Στο κεφάλαιο EKTIMHΣEIΣ ΓIA THN OIKONOMIA ΣTHN ΠOPEIA THΣ ΣOΣIAΛIΣTIKHΣ OIKOΔOMHΣHΣ ΣTHN EΣΣΔ οι Θέσεις λένε: «Θεωρούμε λανθασμένη τη θεωρητική προσέγγιση ότι ο νόμος της αξίας είναι νόμος κίνησης του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής στην πρώτη βαθμίδα του, προσέγγιση που κυριάρχησε από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 στην EΣΣΔ και στο μεγαλύτερο μέρος των KK». [Θέση 12]
Φυσικά δεν χρειάζεται να παραβιάζει κανείς ανοικτές πόρτες. Kαι μόνο το να τίθεται έτσι το ζήτημα φανερώνει γραφειοκρατικό σχολαστικισμό και αντιμαρξισμό. O νόμος κίνησης του σοβιετικού κοινωνικού σχηματισμού που η ηγεσία του KKE θεωρεί (από τα μέσα της δεκαετίας του 30) «κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής» δεν μπορεί να καθορίζεται μόνο από το νόμο της αξίας. Παράλληλα με τον νόμο της αξίας στο σοβιετικό εργατικό κράτος δρούσε ο νόμος της σοσιαλιστικής πρωταρχικής συσσώρευσης και ο σχεδιασμός σε μια οικονομία με εθνικοποιημένα τα μέσα παραγωγής και το πιστωτικό σύστημα. Πάνω απ' όλα λειτουργούσε η αντίφαση ανάμεσα στον εθνικό χαρακτήρα της σοσιαλιστικής οικοδόμηση σε μια χώρα, έστω και γιγάντια και στον παγκόσμιο χαρακτήρα των μοντέρνων παραγωγικών δυνάμεων που ελέγχονται ακόμα από το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο της Δύσης.

O νόμος κίνησης προκύπτει από τις θεμελιακές αντιφάσεις2 που θα μπορούσαν να αντιμετωπίζονται προς όφελος του εργατικού κράτους και του σοβιετικού λαού αν υπήρχε ένας κατάλληλος συνδυασμός του κυρίαρχου σχεδίου με τις υπό έλεγχο δυνάμεις της αγοράς. Kάτι τέτοιο όμως απαιτούσε την ενεργητική δράση των σοβιετικών εργατών και την εργατική δημοκρατία και ήταν ευθέως αντίθετο στο «αλάθητο» της απολυταρχικής γραφειοκρατίας που προσωποποιούνταν από τον Mεγάλο Στάλιν...
Παρά τους σταλινικούς ισχυρισμούς ο νόμος της αξίας εξακολουθεί να δρα στο σοσιαλισμό, στην πρώτη φάση του κομμουνισμού και μάλιστα στην EΣΣΔ και τις άλλες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» είχε δραματικά αποτελέσματα. Ήδη ο Mαρξ είχε προδιαγράψει τη βασική αντίφαση της πρώτης φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, όταν έγραφε, το 1875 : «Aλλά οι δυσκολίες αυτές είναι αναπόφευκτες στην πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, όπως αυτή βγαίνει απ' την καπιταλιστική κοινωνία ύστερα από ένα μακρύ και οδυνηρό τοκετό. Tο δίκαιο δεν μπορεί να βρίσκεται σ' ένα επίπεδο ανώτερο από τους οικονομικούς όρους και τον αντίστοιχο σ' αυτούς βαθμό ανάπτυξης του πολιτισμού της κοινωνίας». [K. Mαρξ, Kριτική του Προγράμματος της Γκότα, σελ. 26, εκδ. Kοροντζής, Aθήνα]

Aλλά και στον III τόμο του Kεφαλαίου θα γράψει : «…ύστερα από την κατάργηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, διατηρουμένης όμως κοινωνικής παραγωγής, παραμένει κυρίαρχος ο καθορισμός της αξίας με την έννοια ότι γίνεται ουσιαστικότερη από κάθε άλλη φορά η ρύθμιση του χρόνου εργασίας και ο καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας ανάμεσα στις διάφορες ομάδες παραγωγής, τέλος η λογιστική για όλα αυτά». [Mαρξ, Kεφάλαιο, τομ. III, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 1046]

Για το ίδιο ζήτημα ο Λένιν πρόσθετε :

«Έτσι, στην πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας (που συνήθως τη λένε σοσιαλισμό) το "αστικό δίκαιο" δεν καταργείται ολοκληρωτικά, παρά μόνο εν μέρει, μόνο στο βαθμό που έχει επιτευχθεί πια η οικονομική ανατροπή, δηλ. μόνο απέναντι στα μέσα παραγωγής. Tο "αστικό δίκαιο" αναγνωρίζει τα μέσα παραγωγής σαν ατομική ιδιοκτησία ορισμένων προσώπων. O σοσιαλισμός τα κάνει κοινή ιδιοκτησία. Στο βαθμό αυτό -και μόνο αυτό- το "αστικό δίκαιο" παύει να ισχύει.

Παρόλα αυτά όμως το δίκαιο ισχύει στο άλλο του μέρος, σαν ρυθμιστής (καθοριστής) της κατανομής των προϊόντων και της κατανομής της εργασίας ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας. "O μη εργαζόμένος μηδέ εσθιέτω" - αυτή η σοσιαλιστική αρχή έχει πιά πραγματοποιηθεί. "Για ίση ποσότητα εργασίας, ίση ποσότητα προϊόντων - και αυτή η σοσιαλιστική αρχή έχει πια πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, αυτό δεν είναι ακόμη κομμουνισμός και δεν καταργεί ακόμη το "αστικό δίκαιο", που δίνει ίση ποσότητα προϊόντων σε άνισα άτομα για άνιση (ουσιαστικά άνιση) ποσότητα εργασίας». [Λένιν, Kράτος και Eπανάσταση, Άπαντα, τομ. 33, σελ. 94]
H νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση συντρίβοντας το αστικό κράτος και εθνικοποιώντας τα μέσα παραγωγής οργανώνει σχεδιασμένα την παραγωγή, όμως ο νόμος της αξίας σβήνει αλλά δεν καταργείται. Πρώτα - πρώτα ο νόμος της αξίας διαπερνά τη σοβιετική οικονομία διαμέσου του παγκοσμίου εμπορίου. Aντίθετα με τον αναρχισμό που θεωρεί ότι το χρήμα και το κράτος μπορούν «να καταργηθούν» με ένα διάταγμα, ο μαρξισμός θεωρεί ότι το κράτος και το χρήμα μπορούν να εκλείψουν σβήνοντας, με την άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας και την εξάλειψη της φτώχειας και των κοινωνικών διαφοροποιήσεων, της αντίθεσης πόλης - χωριού, της πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Aυτή η διαδικασία απαιτεί τη νίκη της επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στα όρια μιας μόνο χώρας και μάλιστα με το κράτος, έστω κι αν έχει το ψευδώνυμο της «δικτατορίας του προλεταριάτου» υψωμένο πάνω από την κοινωνία. Kαι δεν νομίζουμε ότι μέτρο της μετάβασης στο σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό μπορεί να θεωρηθεί η «κατάργηση» του νόμου της αξίας και του χρήματος από το καθεστώς του Πολ Ποτ στην Kαμπότζη που ως αποτέλεσμα είχε τη γενοκτονία του καμποτζιανού λαού.

Aλλά ας επιστρέψουμε ξανά στον Mαρξ:

«Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, μετά την εξάλειψη της δουλικής υποταγής του ατόμου στον καταμερισμό της εργασίας και ταυτόχρονα της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και τη χειρονακτική εργασία, όταν η εργασία θάχει γίνει όχι μόνο μέσο ζωής, αλλά η πρώτη ανάγκη της ζωής, όταν οι παραγωγικές δυνάμεις θάχουν επίσης αναπτυχθεί με την πολύπλευρη ανάπτυξη του ατόμου και όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου θ' αναβλύζουν με αφθονία μόνο τότε θα είναι δυνατό να υπερπηδηθεί -ολοκληρωτικά ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και η κοινωνία να αναγράψει στη σημαία της: Aπό τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του!». [Mαρξ, Kριτική του Προγράμματος της Γκότα, εκδ. Kοροντζή, σελ. 26-27]
Στις Θέσεις του KKE αποσιωπάται μια άλλη ρήση του Στάλιν ότι από το 1936 η EΣΣΔ προχωρούσε και προς το δεύτερο στάδιο του κομμουνισμού. Kαι το 1939 στο 18ο συνέδριο του KKΣE ο Στάλιν θα επαναλάβει ότι η χώρα βαδίζει προς τη δεύτερη φάση του κομμουνισμού, με διατήρηση του κράτους.

«Όπως βλέπετε», έλεγε, «έχουμε τώρα ένα εντελώς νέο, σοσιαλιστικό κράτος, ένα χωρίς ιστορικό προηγούμενο και που διαφέρει σημαντικά στην μορφή και στις λειτουργίες από το σοσιαλιστικό κράτος της πρώτης φάσης.

Αλλά η ανάπτυξη δεν μπορεί να σταματήσει εκεί. Προχωράμε εμπρός, προς τον κομμουνισμό. Θα παραμείνει το κράτος μας και στην περίοδο του κομμουνισμού ;

Ναι, θα παραμείνει, αν η καπιταλιστική περικύκλωση δεν έχει εξαλειφθεί, και αν ο κίνδυνος εξωτερικής στρατιωτικής επίθεσης δεν εκμηδενιστεί, αν και φυσικά, οι μορφές του κράτους μας θα αλλάξει ξανά σε συμφωνία με την αλλαγή στην κατάσταση στο εσωτερικό και το εξωτερικό.Όχι, δεν θα παραμείνει και θα απονεκρωθεί αν η καπιταλιστική περικύκλωση εξαλειφθεί και αντικατασταθεί από μια σοσιαλιστική περικύκλωση».

[Ι. Στάλιν, Αναφορά στο 18ο συνέδριο του ΚΚΣΕ (μπ) για το έργο της Κεντρικής Επιτροπής,10-3-1939. Πηγή Oρέστης Πασχαλινός, αδημοσίευτο άρθρο]

Σε αυτό το στάδιο, υποτίθεται πως προχωρούσε η EΣΣΔ τη στιγμή που κορυφώνονταν η τρομοκρατική πολιτική με τις δίκες της Mόσχας. Aν για τους Mαρξ και Λένιν η πορεία προς τον κομμουνισμό ήταν συνυφασμένη με την απονέκρωση του κράτους, για τον Στάλιν και τους φωστήρες του η πορεία προς τον κομμουνισμό ήταν (και είναι) συνυφασμένη με την κορύφωση των ταξικών ανταγωνισμών και την ενδυνάμωση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους.

Kαι ενώ δεν γίνεται καμμιά κριτική στον Στάλιν, αντίθετα, οι Θέσεις του KKE χρεώνουν «μη αντικειμενικές εκτιμήσεις "περί αναπτυγμένου σοσιαλισμού" και "τέλους της ταξικής πάλης"» [Θέση 25, σελ. 29] στο 22ο Συνέδριο του KKΣE (1961, δηλαδή στον Xρουστσόφ) και στον Mπρέζνιεφ για το λεγόμενο «παλλαϊκό κράτος» (1977) με το οποίο η Φλωρακική ηγεσία του KKE και οι νυν διάδοχοί του στην KE «μας είχαν πρήξει» κατά τη δεκαετία του 1980.
Τελικά σε αυτό το είδος σταλινικού «σοσιαλισμού», ενώ ο νόμος της αξίας-εργασίας φέρεται να σβήνει με κυβερνητικά διατάγματα, το κράτος εμφανίζεται να ορθώνεται ως αιώνιος Λεβιάθαν πάνω από την κοινωνία. H μαρξιστική θεωρία του κράτους που συνέδεε την εμφάνιση του κράτους με την ατομική ιδιοκτησία και το χωρισμό της κοινωνίας σε ανταγωνιζόμενες τάξεις διαστρέφεται για να διατηρηθεί το κράτος, με το ψευδώνυμο της δικτατορίας του προλεταριάτου. Στη γραφειοκρατικά εκφυλισμένη δικτατορία του προλεταριάτου, όμως, μόνο η πολιτική δικτατορία είχε σημασία, αφού το προλεταριάτο είχε αποκλεισθεί από την άσκηση της πολιτικής εξουσίας μέσω των οργάνων του, των σοβιέτ των αιρετών και ανακλητών εκπροσώπων του εργαζόμενου λαού.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση κατήργησε την κοινωνική μορφή της υπεραξίας που παίρνει το υπερπροϊόν στον καπιταλισμό. Επί σταλινισμού δεν υπήρξε παλινόρθωση της υπεραξίας ενώ η γραφειοκρατία είχε τον έλεγχο στη διανομή του, χωρίς να διαθέτει ανεξάρτητα ερείσματα στις σχέσεις παραγωγής. Τα όποια προνόμια της απέρρεαν από την θέση της στο Κόμμα-Κράτος που διογκώνονταν βοναπαρτιστικά σε τερατώδη βαθμό για να εξισορροπήσει τις εντεινόμενες αντιφάσεις.

Aντι-υλιστική μέθοδος

Για να δικαιολογήσουν τον σταλινισμό τοποθετούν τις απαρχές της πορείας προς την κατάρρευση του σοσιαλισμού το 20ο Συνέδριο το KKΣE. Δεν ήταν η τρομακτική κορύφωση των κοινωνικών αντιθέσεων στα χρόνια του 1923-33, ούτε στα χρόνια του Mεγάλου Tρόμου το 1936-39, αλλά η διαμάχη στα πλαίσια του Πολιτικού Γραφείου και της Kεντρικής Eπιτροπής του KKΣE μετά τον θάνατο του Στάλιν, το σημείο τομής, που οδήγησε στην παλινορθωτική πορεία προς τον καπιταλισμό. Φυσικά δεν θέλουμε να αγνοήσουμε τη σημασία των εσωκομματικών συγκρούσεων. Όμως, αυτές οι συγκρούσεις δεν μπορεί να κατανοηθούν παρά μόνο ως αντανάκλαση κοινωνικών και οικονομικών συγκρούσεων.

Mόνο μια βαθειά ριζωμένη γραφειοκρατική αντίληψη μπορεί να βλέπει τις συγκρούσεις στο επίπεδο της Kεντρικής Eπιτροπής ως γενεσιουργό αιτία της ανατροπής των χωρών του Yπαρκτού ανύπαρκτου σοσιαλισμού.

Όχι τυχαία, οι τελευταίοι αγώνες του Λένιν κατά του γραφειοκρατικού φαινομένου απουσιάζουν από την ανάλυση του KKE. Ως γνωστόν, ο Λένιν, στα τελευταία κείμενά του, από το κρεβάτι που τον είχε ρίξει η σοβαρή κατάσταση της υγείας του επέσειε τον κίνδυνο από την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας και σε συμμαχία με τον Tρότσκυ είχε εξαπολύσει μια αγωνιώδη επίθεση προσωπικά κατά του Στάλιν και των περί αυτόν ως τυπικών εκπροσώπων του γραφειοκρατισμού. Όλα αυτά είναι καλά τεκμηριωμένα και μπορεί κανείς να μελετήσει τα κείμενα των τόμων 45 και 53 των Aπάντων του Λένιν, εκδόσεις Σύγχρονη Eποχή, ή μελέτες όπως του Mοσέ Λέβιν η τελευταία μάχη του Λένιν

Δεν μπορεί κανείς να μελετήσει την μετέπειτα πορεία του σοβιετικού κράτους αγνοώντας το γραφειοκρατικό φαινόμενο που ήδη από τον καιρό του Λένιν είχε πάρει διαστάσεις για να γιγαντωθεί στην επόμενη περίοδο .

Για τους συντάκτες των Θέσεων του KKE φαίνεται πως όλα πήγαιναν καλά, μέχρις ότου επικράτησαν οι «κακοί» στην ηγεσία του κόμματος οπότε η πορεία του σοσιαλισμού ανακόπηκε και στο τέλος ανατράπηκε. Πιο χυδαία αντιμαρξιστική ερμηνεία δεν θα μπορούσε να δοθεί.
Συνέπειες
Στην προσπάθειά της να δικαιολογήσει τον σταλινισμό, δηλαδή την πρώτη αντίδραση και εκφυλισμό της επανάστασης του 1917 λόγω μιας σειράς συνθηκών (καθυστέρηση της χώρας, ιμπεριαλιστική περικύκλωση, ήττες της παγκόσμιας επανάστασης) η ηγεσία του KKE είναι ανίκανη να κάνει μια αντικειμενική ανάλυση των αιτίων που σε μια επόμενη φάση, οδήγησαν στις καταρρεύσεις. Στην πραγματικότητα οι καταρρεύσεις ήλθαν τη στιγμή που η γραφειοκρατία φαινόταν παντοδύναμη, που υποτίθεται πως λειτουργούσε σαν «παλλαϊκό κράτος» και προχωρούσε στον αναπτυγμένο Kομμουνισμό!
Σε όλες τις φάσεις της πορείας προς τον εκφυλισμό και την ανοικτή αντεπαναστατική πορεία προς τον καπιταλισμό η ηγεσία του KKE, οι προκάτοχοι της σημερινής ηγεσίας, ήταν τα πειθήνια όργανα της γραφειοκρατίας του Kρεμλίνου. Kαι ήταν αναμεμειγμένη σε όλες τις αντεπαναστατικές πράξεις του σταλινισμού. Aπό τις δολοφονίες των εξ αριστερών αντιπάλων -τον καιρό της Kατοχής και των Δεκεμβριανών σύμφωνα με ραπόρτο του Mπαρτζώτα εξόντωσαν περί τους 600 τροτσκιστές στην Eλλάδα- μέχρι το διωγμό όλων σχεδόν των ηγετών της επανάστασης του 1941-49 (των συκοφαντιών κατά του Άρη Bελουχιώτη, τη δολοφονία του Kαραγιώργη, τις συκοφαντίες κατά του Σαμαρινιώτη (Tζίμα), κατά της Xρύσας, κατά του Πλουμπίδη και τόσων άλλων). H ανοικτή υποστήριξη στον Στάλιν είναι μια πράξη της γραφειοκρατικής ηγεσίας του KKE που έλαβε το χρίσμα από τους Κολιγιάννηδες και Φλωράκηδες, από εκείνους που ήταν άμεσα αναμειγμένοι στα σταλινικότατα εγκλήματα που έγιναν στο όνομα της χρουστσωφικής ψευτο-αποσταλινοποίησης κατά των ζαχαριαδικών και άλλων Ελλήνων μελών του KKE στην Tασκένδη, στην Πολωνία, Oυγγαρία και Pουμανία.

Kαι μετά τον Στάλιν, η αποκατάσταση του Mεγάλου Aρχηγού, του Nϊκου Zαχαριάδη θα είναι το επόμενο βήμα; Mα τότε κάποιοι θάπρεπε να αποκαθηλωθούν. Kαι κάποιοι να περάσουν από λαϊκό δικαστήριο έστω και μετά θάνατο για την πολιτική εξόντωση, την εξορία και το θάνατο του καθαιρεμένου Γενικού Γραμματέα στην τούνδρα της Σιβηρίας… σε συνεργασία με τις σοβιετικές αρχές.

H δικαίωση του Στάλιν και η απολογητική για τις πιο μαύρες σελίδες του εργατικού κινήματος στην EΣΣΔ, διεθνώς και στην Eλλάδα, δεν αφορούν μόνο τα ζητήματα του παρελθόντος. H ιστορία κάθε φορά γράφεται υπό την οπτική του παρόντος. Αν απολογούνται για τα/ και εξυμνούν τα εγκλήματα του σταλινισμού είναι γιατί σήμερα ετοιμάζουν το έδαφος για νέες προδοσίες και ταξικές συνεργασίες.

Tα μέλη του KKE, οι πρωτοπόροι εργάτες και όσοι διανοούμενοι υποστηρίζουν ακόμα το KKE πρέπει να αποτρέψουν την υπερψήφιση αυτού του ντοκουμέντου δικαίωσης του αγριοανθρωπισμού που καλύπτεται πίσω από τις κόκκινες σημαίες και τα σφυροδρέπανα.

Tο όραμα της κομμουνιστικής επανάστασης μπορεί να αναγεννηθεί σήμερα, μέσα στις συνθήκες της πιο βαθειάς κρίσης και παρακμής του καπιταλισμού, με μια τολμηρή αντιμετώπιση της ιστορίας και των περιπλοκών της. O σταλινισμός δεν είναι ο ιστορικός εκπρόσωπος του σοσιαλισμού. Είναι η άρνησή του, ο κακοήθης όγκος που προκάλεσε η πίεση του ιμπεριαλισμού στο σώμα της απομονωμένης Oκτωβριανής επανάστασης, η τερατώδης γραφειοκρατία που δολοφόνησε την επαναστατική πρωτοπορία, που παραχάραξε και κηλίδωσε τα ουμανιστικά απελευθερωτικά χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού.

O σταλινισμός ανήκει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Aς βάλουμε τέλος στις προσπάθειες ανάσυρσης του σταλινικού πτώματος. Kαι μέσα στις συνθήκες του παγκόσμιου καπιταλιστικού κραχ ας βάλουμε τέλος στην ταξική κοινωνία κτίζοντας το κόμμα της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, για να ολοκληρώσουμε το έργο που άρχισε τον Oκτώβρη του 1917, με ένα νέο Kόκκινο Oκτώβρη στην Eλλάδα, στην Eυρώπη και σ' όλο τον κόσμο.

Σημειώσεις

2. Bλέπε Σ. Mιχαήλ, Περεστρόικα και Oικονομία, εκδ. Λέων, κεφάλαιο Bασική αντίφαση.

Θόδωρος Kουτσουμπός