Η πυραμίδα του χρέους

Οι οικονομικές πυραμίδες (Ponzi schemes), για να συνεχίσουν την ανάπτυξη τους έχουν ως απαραίτητη προϋπόθεση οι εισροές στο σύστημα να είναι μεγαλύτερες από τις εκροές, διαφορετικά καταρρέουν ως χάρτινος πύργος. Η πυραμιδική ανάπτυξη των δυτικών οικονομιών από το 1971, (έτος αποδέσμευσης της σχέσης χαρτονομίσματος ως προς το χρυσό), μέχρι και σήμερα βασίστηκε στη διαρκή αύξηση του δημοσίου χρέους σε πρώτη φάση και στην αχαλίνωτη αύξηση του δανεισμού για επιχειρήσεις και καταναλωτές σε δεύτερη φάση.
Η φάμπρικα του δανεισμού ήταν μια γλυκιά σειρήνα για όλους. Οι επιχειρήσεις είδαν τα μεγέθη τους να αυξάνουν λόγω της υπερκατανάλωσης. Οι τράπεζες ως μεσάζοντες του αγαθού που ήθελαν πάντα όλοι, δηλαδή του χρήματος, πολλαπλασίασαν τις αξίες τους διακινώντας το και στις ευρείες μάζες. Οι πολιτικοί δεν αντιμετώπισαν εξεγέρσεις από το λαό που δεν έλαβε ποτέ μισθολογικές αυξήσεις ανάλογες του πληθωρισμού. Το πόπολο ως αγέλη συνήθως υπερδανείστηκε όχι απλά για να αντισταθμίσει την απώλεια των εισοδημάτων του λόγω πληθωρισμού αλλά για να ανεβάσει το καταναλωτικό επίπεδο της ζωής του πέρα από τις πραγματικές του δυνατότητες.

Το παραμύθι ήταν ωραίο και διήρκεσε αρκετά, όμως, το τέλος ήρθε διότι το σύστημα έφτασε στο σημείο που αδυνατεί να δημιουργήσει μεγαλύτερο χρέος από αυτό που καλείται να αποπληρωθεί. Αυτό είναι και το τέλος της πυραμίδας που γκρεμίζεται γρήγορα και δυστυχώς λίγα μπορεί να γίνουν για να ανακοπεί η ορμή.

Το δυστύχημα είναι ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος έχει ως βάση τη δημιουργία νέου χρέους! Η υποκρισία συνεχίζεται και το πόπολο κραυγάζει για παροχές με τους ταγούς να συσκέπτονται για να αποφασίσουν το ύψος του νέου δανεισμού.

Ο λαϊκισμός με τις κακές τράπεζες που δεν δίνουν το χρήμα για να ανασάνει η οικονομία περισσεύει. Οι τράπεζες με ίδια κεφάλαια 1 ευρώ έχουν έκθεση σε επενδυτικούς κινδύνους και χορηγήσεις από 10 ευρώ οι πιο συντηρητικές έως 30-50 ευρώ για τις πιο επιθετικές. Αυτό σημαίνει ότι πτώση του ενεργητικού τους 2-10% μηδενίζει τα ίδια τους κεφάλαια, δηλαδή της καθιστά χρεοκοπημένες. Με τα χρηματιστήρια 50% χαμηλότερα, τη στεγαστική αγορά σε ελεύθερη πτώση και την επερχόμενη αδυναμία των καταναλωτών να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους χρέη υπάρχει αμφιβολία ότι χάθηκε το 2-10% του ενεργητικού των τραπεζών; Το τελευταίο ευρώ που εισρέει στα ταμεία τους είναι για να βουλώσει τρύπες και όχι να ανοίξει καινούργιες. Επιπρόσθετα έχεις να αντιμετωπίσεις τον κλασσικό τραπεζίτη ο οποίος αντιδρά όπως ο αδαής επενδυτής στο χρηματιστήριο, δανείζει αφειδώς στην καλή αγορά και δεν δίνει σεντ όταν η κρίση μπορεί να έχει δημιουργήσει κάποιες ευκαιρίες.

Επιπλέον ελάχιστοι σοβαροί επενδυτές θέλουν να δανειστούν διότι απλά στην τρέχουσα συγκυρία δεν υπάρχει διάθεση ανάληψης ρίσκου. Η πλειοψηφία αυτών που «καίγεται» να δανειστεί δεν είναι ευνόητο ότι είναι ένα βήμα πριν τη χρεοκοπία; Γιατί ψάχνουν απεγνωσμένα για ρευστό; Φοβούνται μήπως απολέσουν τις επενδυτικές ευκαιρίες;

Το 2009 είναι δύσκολη χρονιά αλλά και επέκεινα. Το 2008 που ήταν κακή οικονομική χρονιά για τον πλανήτη, με την ελληνική οικονομία να τρέχει με χαμηλή μονοψήφια ανάπτυξη η πιστωτική επέκταση έτρεξε με διψήφια ποσοστά, ακόμη και το τελευταίο τρίμηνο που υποτίθεται ότι έκλεισαν οι κάνουλες του δανεισμού.

Αυτό δεν είναι η μεγαλύτερη απόδειξη ενός χρεοκοπημένου συστήματος το οποίο για να δημιουργήσει ισχνή ανάπτυξη πρέπει να αυξάνει το χρέος του;

Αποτέλεσμα της ραγδαίας πτώσης των περιουσιακών στοιχείων είναι το σύστημα να μην προλαβαίνει να δημιουργήσει νέο χρέος για να σηκώσει εκ νέου τις τιμές των στοιχείων ενεργητικού αλλά και να εξυπηρετεί τους τόκους του παλαιού. Τα διάφορα πακέτα στήριξης ανά τον πλανήτη είναι ψίχουλα για το αδηφάγο τέρας του χρέους που είναι έτοιμο να καταπιεί τα πάντα.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως έγκειται στο ότι ο κόσμος δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να αλλάξει ζωή άρδην, μειώνοντας δραστικά την κατανάλωσή του και αρχίζοντας αλά παλαιά αποταμίευση για την αντιμετώπιση του χρέους του.

Πρώτος από όλους πρέπει να το πράξει ο Αμερικανός καταναλωτής καθώς έχει μηδενική αποταμίευση για χρόνια και το συνολικό χρέος κράτους – επιχειρήσεων – πολιτών ανέρχεται στα 55 τρισ. δολάρια ήτοι 350% του ΑΕΠ όταν στο μεγάλο κραχ του 1929 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 170%. Ακολούθως και τα υπόλοιπα κράτη με υπερδανεισμό: Βρετανία, μεσογειακές χώρες κλπ.

Αυτό πρακτικά σημαίνει μικρότερα μεγέθη για τις εταιρείες, υψηλότερη ανεργία και δύσκολα χρόνια μπροστά. Μπορεί να ακούγεται τραγικό, αλλά ο οικονομικός κύκλος δεν μπορεί να ακυρωθεί. Αυτά έχουν συμβεί και στο παρελθόν και ο πλανήτης έζησε με ανεργία πάνω από 20%, δεν καταστράφηκε, ολοκληρώθηκε ο κύκλος και νέα εποχή υγιούς ανάπτυξης ανέτειλε. Έτσι θα γίνει και πάλι, με πολύ λιγότερο χρέος όμως στην επόμενη εκκίνηση.

Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι ένας: η έμμεση διαγραφή του χρέους μέσω πληθωρισμού. Η ονομαστική αξία του χρέους θα παραμείνει ίδια αλλά θα υποτιμηθεί σοβαρά η αξία των χαρτονομισμάτων έναντι των σκληρών περιουσιακών στοιχείων, κυρίως έναντι του χρυσού αλλά και των υπολοίπων εμπορευμάτων, λιγότερο έναντι των ακινήτων γιατί πλην ελαχίστων εξαιρέσεων έχουν ανατιμηθεί σοβαρά σε βάθος 20 ετών. Οι μετοχές είναι μεγάλο ερώτημα διότι ενώ θεωρητικά προστατεύουν από πληθωρισμό, θα κλείσουν πολλές εταιρείες τα επόμενα χρόνια και αναγκαίες μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου θα μειώσουν την προσδοκώμενη απόδοση.

Το επόμενο βήμα στη στρατηγική των κρατών, αφού συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχει διάθεση για την ανάληψη νέου δανεισμού από την οικονομία για επενδύσεις και οι δανειστές από Ασία σταδιακά θα έχουν μικρότερη συμμετοχή στον πακτωλό των εκδόσεων νέων κρατικών ομολόγων, θα είναι η παλιά δοκιμασμένη τέχνη του τυπογραφείου η οποία θα γίνει φανερά διότι θα εξυπηρετεί την πλειοψηφία του δυτικού κόσμου.

Οι ΗΠΑ έχουν κάνει την αρχή με μηδενικά επιτόκια και το ενεργητικό της κεντρικής τράπεζας FED να έχει εκτιναχθεί στο τελευταίο τρίμηνο από 800 δισ. δολάρια σε πάνω από 2 τρισ. δολάρια. Η δημιουργία χρήματος 1,2 τρισ. δολαρίων από τον φρέσκο αέρα σε λίγους μήνες δεν έχει ιστορικό προηγούμενο και σε συνδυασμό με την κρατικοποίηση του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος που βρίσκεται σε εξέλιξη, και θα ενταθεί, το παιχνίδι θα παίζεται με άλλους όρους. Οι πρέσες θα πάρουν φωτιά και ελπίζω να μη μας προλάβει η οικολογική κρίση από πλημμύρες λόγω έλλειψης δέντρων που θα έχουν γίνει χαρτονόμισμα.

Ο μόνος σκόπελος σε αυτά τα σχέδια δεν είναι η Κίνα που πιστεύουν πολλοί λόγω του ρίσκου να πουλήσει ομόλογα αφού αυτά μπορούν να αγοραστούν από τις ίδιες τις δυτικές κεντρικές τράπεζες με το νέο χρήμα. Άλλωστε για την κινέζικη νομενκλατούρα η απαξίωση του δυτικού καπιταλισμού δρα ενισχυτικά για την καθεστηκυία τάξη και για ένα έθνος αδάνειστο με αποταμιεύσεις. Επιπλέον οι Κινέζοι για κάποια χρόνια ακόμα δεν ευνοούνται από ευθεία οικονομική ρήξη με το δυτικό κόσμο, καθώς τον χρειάζονται για τις όποιες εξαγωγές, έστω και λιγότερες πλέον με κόστος τη συσσώρευση νομισμάτων αμφιβόλου αξίας. Όταν η εσωτερική κατανάλωση θα μπορέσει να τραβήξει την οικονομία τους χωρίς την συμβολή των εξαγωγών θα αλλάξουν και οι όροι.

Αντίσταση σε αυτά τα σχέδια απαξίωσης του νομίσματος έχει μόνο η Γερμανία διότι με μεγάλο κόστος για 20 χρόνια ενοποίησε την πρώην Αν. Γερμανία, έχει σταθερότητα τιμών, μικρό χρέος, κοινωνική συνοχή και αδάνειστους πολίτες και φυσικά την εμπειρία της Βαϊμάρης με τα χαρτονομίσματα για προσάναμμα. Αυτό ήδη έχει διαφανεί καθώς σε όλες τις προσπάθειες για πακέτα στήριξης η κ. Μέρκελ παρουσιάζεται απρόθυμη. Η χειρότερη περίπτωση θα είναι αν ξεσαλώσουν οι υπόλοιποι εταίροι και θέλουν να τυπώνουν τρεις βάρδιες και Κυριακές να αποχωρήσει από το Ευρώ. Αυτό είναι και το ρίσκο του κοινού νομίσματος και όχι η αποχώρηση της Ελλάδας και της Ιρλανδίας που γράφουν οι «έγκυροι αναλυτές».

Αναμένεται ότι θα ζήσουμε ιστορικές στιγμές. Ακόμη είμαστε στην αρχή, η επόμενη μεγάλη κρίση είναι στην αξιοπιστία του χρήματος και στη δυνατότητα των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Η δημιουργία νέων νομισμάτων δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Θεωρώντας ότι μακροπρόθεσμα ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ο πληθωρισμός αλλά και για την περίπτωση απόλυτης κρίσης το μόνο αντιστάθμισμα απέναντι στην αφέλεια του σημερινού ανθρώπου που πίστεψε ότι μπορεί να αναπτύσσεται στο διηνεκές με δανεικά είναι ο χρυσός. Διεξοδικά τα επιχειρήματα για το μέταλλο έχουν αναλυθεί σε όλες τις προηγούμενες αρθρογραφίες συνεπώς αποφεύγω να τα επαναλάβω φοβούμενος ότι φλερτάρω με την γραφικότητα για την επιμονή. Αν υπάρχει κάτι καινούργιο να προσθέσω είναι ότι την Παρασκευή έκλεισε σε ιστορικό ρεκόρ έναντι Ευρώ, στερλίνας, ελβετικού φράγκου και σε υψηλό δεκαετίας και πλέον έναντι του Dow Jones. Η αγορά μετάλλου σε φυσική μορφή γίνεται ολοένα δυσκολότερη, ενώ τα νομίσματα είναι σε σοβαρή έλλειψη παγκοσμίως, ταυτόχρονα η επενδυτική μάζα δεν το έχει τοποθετήσει ακόμα στις επενδυτικές της επιλογές.
Του Ιωάννη Π. Τουτουδάκη